درمان اختلال بلع (دیسفاژی)

علت های اختلال بلع یا دیسفاژی یا مشکل بلع چیست؟ علت های متعددی دارد که در این مقاله به مهم ترین علت ها و روش های درمان اختلال بلع پردازیم.

اختلال بلع چیست؟

اختلال بلع که دیسفاژی نیز نامیده می شود، در مراحل مختلفی از بلع رخ می دهد. توجه به این مراحل در درمان اختلال بلع موثر است.

• مرحله دهانی : مکیدن، جویدن و انتقال غذا، بزاق یا مایع به گلو.
• مرحله حلقی : آغاز رفلکس بلع، فشرده شدن غذا از حلق به سمت پایین و بسته شدن مسیر هوایی برای جلوگیری از ورود غذا یا مایع به مسیر هوایی یا برای جلوگیری از خفگی.
• مرحله مروی : باز شدن دریچه ابتدایی مری (لوله ای که از گلو شروع شده و به معده متصل می شود) و فشرده شدن غذا در سرتاسر مری تا معده.

عوامل دیسفاژی

• سکته، آسیب مغزی، بیماری پارکینسون، ام اس (MS)، آلزایمر و سایر بیماری های نورولوژیکی
• سرطان دهان، سر و گردن یا مری
• آسیب یا جراحی مربوط به سر یا گردن

از مهم ترین عوامل دیسفاژی می توان به بیماری های مغز و اعصاب اشاره کرد؛ بیماری هایی همچون پارکینسون، سکته مغزی، دمانس، ضربه مغزی، ALS (آمیوتروفیک لترال اسکلوروزیس)، فلج مغزی و MS (مالتیپل اسکلوروزیس).

برخی بیماری ها مانند سرطان سر و گردن نیز درجات مختلفی از دیسفاژی را به جای می گذارند.

گاهی اوقات درمان اختلال بلع ناشی از سرطان سر و گردن بسیار سخت تر از درمان دیسفاژی ناشی از سکته مغزی است.

از دیگر عوامل ایجاد کننده اختلال بلع می توان به تولد زودتر از موعد اشاره کرد.

نوزادانی که چند روز و یا حتی چند ماه زودتر از موعد به دنیا می آیند، گاهی اوقات در گرفتن سینه مادر مشکل دارند، گاها خوب نمی توانند مک بزنند، شیر از گوشه دهانشان سرازیر می شود، حین بلع شیر یا بعد آن مدام سرفه می کنند و عفونت های شدید ریه را تجربه می کنند.

درمان اختلال بلع

تشخیص و درمان اختلال بلع ، نیاز به همکاری متخصصین متعددی از جمله متخصص گوارش، رادیولوژیست، متخصص گوش و حلق و بینی، آسیب شناس گفتار و زمان دارد تا نتیجه‌ی آزمایش تصویربرداری با اشعه‌ی ایکس را تحلیل کنند و بر اساس آن، یک برنامه درمانی مشخص برای بیمار تعیین کنند.

در واقع پس از تشخیص نوع اختلال بلع در بیمار، برنامه‌ی درمانی مختص آن اختلال باید آغاز شود.

اگر اختلال بلع توسط فرد متخصص مدیریت شود، کاملا قابل درمان است.

استراتژی های درمانی شامل موارد زیر می باشد:

• انجام تمریناتی جهت بهبودی قدرت، دامنه و هماهنگی عضلات دخیل در بلع
• تغییر غلظت مواد غذایی
• تغییر در پوزیشن بدن هنگام بلع غذا
• الکتروتراپی
• دارو درمانی
• سم بوتولینیم
• اتساع
• تغذیه داخلی
• استنت‌گذاری مری
• عمل جراحی
• درمان اختلالات خاص بلعی

درمان اختلال بلع به وسیله دستگاه Vitalstim 

جدیدترین دستگاهی که برای درمان اختلال بلع از آن استفاده می شود Vitalstim نام دارد.

دستگاه وایتال استیم با ایجاد انقباض مصنوعی در عضلات دخیل در عمل بلع، باعث تقویت عضلات و بهبود در عملکرد آنها می گردد.

از فواید دیگر الکتروتراپی می توان به این گزینه اشاره کرد که نیاز کمی به همکاری بیمار داریم. با این توضیح که دستگاه را همانند تصویر بر عضلات ضعیف می گذاریم و دستگاه عضلات را تقویت می کند.

همچنین فرد با مشاهده نحوه ی عملکرد عضلات خود در مانیتور، از کارکرد این عضلات و نحوه ی به کار گیری بهتر آنها آگاهی می-یابد.

دارو درمانی

تجویز دارو برای درمان اختلال بلع ناشی از اختلالات عصبی و عضلانی موثر خواهد بود. برخی از این اختلالات از قبیل موارد زیر هستند:

میاستنی گراویس: نوعی اختلال عصبی عضلانی است که باعث ایجاد ضعف در عضلات خاص می‌شود.

پولی میوزیت: نوعی التهاب مزمن عضلات است که باعث ضعف عضلات می‌شود.

بیماری پارکینسون: یک اختلال مغزی است که باعث ایجاد لرزش و مشکل در هماهنگی بین عصب و عضله می‌شود.

پرکاری تیروئید: موجب تولید بیش از حد هورمون تیروئید می‌شود.

کم‌کاری تیروئید: موجب کمبود هورمون تیروئید در بدن می‌شود.

در این روش درمانی ممکن است پزشک داروهای مختلفی را برای درمان و تسکین علائم خاص تجویز کند. برای مثال، برخی داروهای خاص، دفعات و مدت حملات درد قفسه سینه را کاهش می‌دهند.

آرام‌بخش ها نیز علاوه بر تسکین اختلال بلع، در بیمارانی که از اضطراب و افسردگی رنج می‌برند نیز موثر خواهد بود.

پزشک پس از تشخیص دقیق نوع اختلال، روش دارودرمانی را برای بیمار تجویز خواهد کرد. لازم به ذکر است که تنها متخصص گوارش، موظف است تا برای درمان اختلال بلع ، دارو تجویز کند.  

تمرین‌های تقویت بلع

این روش درمان برای بیمارانی که مبتلا به دیسفاژی نوروژنیک (اختلال بلع ناشی از مشکل عصبی) هستند و یا بیمارانی که تحت عمل جراحی اختلال بلع قرار گرفته‌اند روشی موثر و کارآمد خواهد بود.

آسیب شناس گفتار و زبان، برای توانبخشی اختلال بلع در این بیماران، آموزش‌های لازم را به آنها ارائه می‌کند.

سم بوتولینوم (بوتاکس)

سم بوتولینوم یک داروی تزریقی است که در درمان بیماران مبتلا به آشالازی (نوعی اختلال حرکتی مری)؛ استفاده می‌شود.

بالن دیلاتاسیون( باز کردن محل تنگی مری با کمک بالن)

در این روش با نظر پزشک متخصص یک بادکنک کوچک که به آن بالن می گویند وارد مری می شود و به اندازه مشخصی باد می شود. این بادکنک کوچک یا بالن به دیواره ی گرفته ی مری فشار می آورد. این امر منجر به باز شدن گرفتگی موجود در مری می شود. این روش در بیمارانی که دچار تنگی مری هستند مفید خواهد بود.

پزشک غالباً در حین انجام آندوسکوپی، می تواند از بالن استفاده کند.

در این روش پزشک از طریق لوله ی آندوسکوپ بالن را به ناحیه ی درگیر در لوله‌ی گوارش می رساند و هدف او، برطرف کردن گرفتگی مری با کمک فشار بالن و در نتیجه بهبود وضعیت بلع بیمار است.

تغذیه‌ی از طریق لوله تغذیه

گاه ممکن است اختلال بلع به قدری شدید باشد که بیمار قادر به تغذیه‌ی کافی نباشد و وزن زیادی را از دست بدهد.

روش‌های بسیاری برای بیمارانی که قادر به تغذیه‌ی دهانی نیستند وجود دارد.

یکی از این روش‌ها، استفاده از لوله‌ ی تغذیه بینی است. با استفاده از این لوله‌ها خطر سرفه و خفگی در حین تغذیه به حداقل می‌رسد.

روش دیگر استفاده از لوله گاسترواستومی است که پزشک طی انجام آندوسکوپی آن را وارد معده می‌کند.

بیمارانی که مشکلاتی از جمله آنچه در ادامه توضیح داده می شود، را دارند، با کارگذاری این لوله به معده مستقیماً تغذیه می‌کنند:

افرادی که وزن زیادی را از دست داده‌اند.

  بیمارانی که به دلیل اختلال بلع مبتلا به ذات‌الریه و عفونت های مکرر ریه شده‌اند.

لوله گاسترواستومی دائمی نبوده بلکه با بهبود و افزایش عملکرد بیمار در بلع و جذب مواد مغذی خارج می‌شود.

استنت‌گذاری مری

روش درمانی استنت گذاری مری به ندرت استفاده می‌شود.

استنت گذاری مری در بیمارانی که دچار انسداد مری هستند، کاربرد دارد. به این صورت که لوله‌‌‌ی فنر مانند نازکی را به منظور جلوگیری از چسبندگی و انسداد مری، داخل مری می‌کنند.

جراحی مری

استفاده از گزینه جراحی وابسته به تشخیص پزشک گاهی روش انتخابی خواهد بود.

به عنوان مثال در بیماران مبتلا به آشالازی، جراح با جداکردن قسمتی از عضله‌ی ناحیه درگیر کمک به بهبود بیمار می‌کند. همچنین در بیمارانی که دچار اختلال عضله در مری فوقانی هستند، جراحی، روش درمانی موثری خواهد بود.

پزشک در صورتیکه تشخیص دهد بیمار نیاز به جراحی دارد، او را به یک جراح متخصص ارجاع می‌دهد.

درمان اختلال های خاص بلع

برخی از اختلالات بلع روند درمانی مختص به خود را دارند. برای مثال میوتومی یک روش درمان است که در آن به کمک عمل جراحی، ماهیچه اسفنکتر مری جدا می‌شود و برای معالجه بسیاری از عارضه های خاص مربوط به مری که در ادامه نام می بریم، انجام می‌شود:

مری ائوزینوفیلیکمری ائوزینوفیلیک (EoE)

نوعی بیماری شایع مربوط به آلرژی غذایی، بثورات پوستی و آسم است که گاهی مری آلرژیک نام گذاری می شود.

استروئید درمانی و تغییرات رژیم غذایی می‌تواند به مدیریت EoE کمک کند.

تنگی مری

تنگی مری به معنای باریک و تنگ شدن مجرای مری است. در صورت پیشرفت این تنگی ممکن است منجر به دیسفاژی یا اودینوفاژی ‌شود.

با انجام روش های زیر می‌توان مانع از تنگی مری شد یا علائم آن را به حداقل رساند:

اجتناب از مصرف غذاهای خاص

کاهش سرعت بلع غذا، استفاده از قطعات کوچک غذا و جویدن با دقت غذا.

دیورتیکولوم مری

نوعی دشواری در بلع است که در این وضعیت کیسه کوچکی که حاوی ذرات غذایی است در خارج از مری جمع می‌شود و ممکن است موجب مشکلاتی چون دیسفاژی، استفراغ و ذات الریه شود.

نحوه‌ی درمان بستگی به اندازه و محل قرارگیری این کیسه دارد؛ که اغلب روش جراحی برای این منظور تجویز می‌شود.

دیورتیکولوم زنکر

نوع خاصی از دیورتیکولوم مری است که در آن کیسه های حاوی ذرات غذا در نزدیکی اسفنکتر فوقانی مری شکل می‌گیرند.

در این حالت بیمار احساس می‌کند که چیزی در گلوی او گیر کرده است، که ممکن است به بلع دشوار یا دردناک منجر شود.

دیورتیکولوم زنکر به جز روش درمانی اشعه ایکس دوره ای معمولاً نیاز به درمان دیگری ندارد.

در صورت نیاز، جراحی و آندوسکوپی مورد استفاده قرار می‌گیرد که هدف از جراحی برش اسفنکتر فوقانی مری و برداشتن دیورتیکول است.

دیسفاژی عصبی

اختلال بلع عصبی و یا دیسفاژی عصبی نوعی اختلال عصبی-عضلانی در بلع است. این نوع اختلال در بلع اغلب نشانه‌ی یک بیماری سیستمیک (بیماری که به طور همزمان چند بافت یا اندام از بدن را مورد هجوم قرار می‌دهد) است، و هدف پزشک تا جای ممکن بر روی درمان بیماری سیستمیک متمرکز است.

برای پیشبرد درمان، موارد زیر ارزیابی می‌شود:

• میزان مشکلات ساختاری و مکانیکی در مجرای بلع
• خطر پنومونی آسپیراسیون، اگر این خطر در بیمار زیاد باشد، پزشک ممکن است آندوسکوپی معده از راه پوست را انجام دهد که در آن غذا از طریق لوله‌ای مستقیماً به معده منتقل می‌شود.

درمان دیسفاژی عصبی شامل موارد زیر می‌شود:

• اصلاح رژیم غذایی
• آموزش تمرین‌های بلع
• عمل جراحی

اسپاسم دیستال مری

اسپاسم منتشر مری نام دیگر اسپاسم دیستال مری است و وضعیتی است که در آن مری دچار انقباضات غیرطبیعی می شود که در نهایت در انتقال مواد غذایی به معده مشکل ایجاد می‌کند.

این اختلال ممکن است به دلیل رفلاکس معده و یا یک بیماری عصبی و عضلانی ایجاد شود که روش درمان برای هر یک از این علل متفاوت خواهد بود.

به طور کلی برای درمان اسپاسم دیستال مری از داروهای درمان رفلاکس و شل‌کننده های عضلانی استفاده می‌شود.

آشالازی

در این بیماری اسفنکتر مری تحتانی که در حالت عادی با انقباض و سفت شدن مانع برگشت غذای داخل معده به مری و با شل شدن موجب عبور غذا از مری به معده می‌شود، قادر به شل و سفت شدن نیست و به همین دلیل غذا نمی‌تواند به معده وارد شود و پشت اسفنکتر باقی می‌ماند.

به این ترتیب حجم زیادی از غذا و مایعات در ناحیه مری تحتانی انباشته می‌گردد و آنرا مسدود می‌کند.

این بیماری موجب علائمی چون سرفه، احساس خفگی، استفراغ، دیسفاژی و احتباس مواد غذایی در مری می‌شود.

هدف از درمان آشالازی کاهش مقاومت مری بوده تا غذا از طریق اسفنکتر تحتانی مری وارد معده شود. درمان آشالازی شامل موارد زیر می‌شود:

اتساع پنوماتیک

پزشک از طریق آندوسکوپی با کارگذاری یک بالن در اسفنکتر مری تحتانی امکان انبساط و انقباض مری را فراهم می کند.

برای اینکه مواد غذایی و مایعات به راحتی از اسفنکتر عبور کنند لازم است تا اسفکنتر به اندازه کافی شل و منبسط شود. 

 میوتومی

یک روش جراحی است که در آن قسمتی از ماهیچه اسفنکتر جدا می‌شود. میوتومی به دو صورت آندوسکوپی یا عمل جراحی لاپاروسکوپی انجام می‌شود.

کدام توانبخشی ها به حل مشکلات بلع کمک می کنند؟

اقدامات توانبخشی در درمان بلع بیماران بسیار موثر می باشد که متاسفانه نادیده گرفته می شوند. یک آسیب شناس گفتار و زبان می تواند تمریناتی را به بیمار آموزش دهد تا عضله های بلع خود را تقویت نماید. وی برای بلع ایمن به بیمار چنین توصیه هایی می کند:

• نحوه خوردن و آشامیدن خود را تغییر دهید : درمانگر برای کاهش خفگی بیمار را راهنمایی می کند که لقمه ها را کوچک تر برداشته و غذا را به خوبی بجود. وقتی بلعیدن مایعات آبکی برای بیمار دشوار باشد، ممکن است توصیه کند که پودرهای غلیظ کننده خاصی به نوشیدنی اضافه شود. 
• هنگام خوردن صاف بنشیند : برای کاهش خطر خفگی، درمانگر نشان می دهد که بهترین شیوه ی نشستن و خوردن غذا چگونه است. بیمار می تواند یاد بگیرد که سر خود را کج کند تا بلع آسان تر شود. این تکنیک ها خطر ورود مایعات به مجرای تنفسی را کمتر می کنند.
• گلوی خود را پاکسازی کنید : درمانگران به بیماران یاد می دهند که چگونه وقتی تکه ای از غذا گیر کرد، گلوی خود را با سرفه های کوچک پاک کنند.

کلینیک دکتر فرشاد خسروی به عنوان یکی از بهترین و تخصصی ترین کلینیک‌های درمان اختلال بلع در تهران، خدمات درمان دیسفاژی را زیر نظر متخصصین بسیار با تجربه و دوره دیده در کشورهای خارجی در کنار متخصصین گوارش، پس از تشخیص علل این مشکل درمان‌های لازم را آغاز خواهند کرد.

در صورت تمایل شما می توانید سوالات خود را از بخش دیدگاه‌ها و نظرات در انتهای همین صفحه با ما در میان بگذارید