سه مرحله بلع
برخلاف آنچه که به نظر می‌رسد، عمل بلع یکی از پیچیده‌ترین عملیاتی است که در بدن انجام میشود. این عمل به ظاهر ساده و خودکار شامل یکسری اقدامات است که در سه مرحله بلع به صورت متوالی که به صورت دقیقی در قسمت‌های مختلف سیستم عصبی با هم هماهنگ شده‌اند می‌باشد.
عمل بلع شامل مجموعه‌ای از اقدامات ارادی و خودآگاه و اقدامات غیرارادی و ناخودآگاه است. مراحل سه‌گانه بلع در ادامه معرفی می شوند.
مرحله بلع دهانی
عمل بلع از مرحله دهانی و با وارد شدن غذا در دهان آغاز میشود. غذا در دهان با بزاق مرطوب میشود که این غذای مرطوب شده بولوس (لقمه آماده بلع) نام دارد.
بولوس به صورت ارادی توسط دندان ها که تحت کنترل عضلات جونده هستند جویده می‌شوند.
در این مرحله غذا به تکه های کوچک و مرطوبی تبدیل میشود و برای عبور از مرحله دهانی و قسمت انتهایی دهان آماده میشود. سپس بولوس به صورت ارادی و خودآگاه وارد حلق یا گلو میشود.
سپس لقمه توسط انتهای زبان و سایر عضلات درگیر، به قسمت تحتانی گلو منتقل میشود. در این مرحله به منظور جلوگیری از ورود غذا به بینی نیاز به بالا آمدن ارادی کام نرم است.
عضلاتی که مرحله بلع دهانی را تحت کنترل دارند، توسط عصب‌های موجود در ساقه‌ی مغز به نام اعصاب کرانیال هدایت می‌شوند.
اعصاب کرانیال که در هماهنگی این مرحله نقش دارند شامل عصب سه‌قلو، عصب فیشال و عصب هیپوگلوس میشود.
مرحله بلع حلقی
با ورود بولوس به حلق، عصب های حسی ویژه‌ای که در این قسمت قرار دارد، مرحله غیرارادی از بلع را فعال می‌کند.
عملیات غیر ارادی بلع که از طریق مرکز بلع در مدولا (قسمت تحتانی ساقه مغز) نشأت می‌گیرد، موجب میشود مواد غذایی با انقباضات ریتیمک و غیرارادی عضلات واقع در پشت دهان، حلق و مری وارد حلق و سپس مری شود.
از آنجا که دهان و گلو ورودی غذا و هوا به بدن هستند، مسیرهای جداگانه‌ای برای هر یک وجود دارد، هوا از طریق نای (لولهی تنفس) وارد ریه ها میشود و غذا از طریق مری (لولهی گوارشی) وارد معده میشود.
مهم‌ترین قسمت مرحله بلع حلقی، بسته شدن غیرارادی حنجره توسط اپیگلوت و تارهای صوتی و مهار موقت تنفس است.
این فرایند از ورود مواد غذایی به مسیر اشتباه که همان لولهی تنفسی است جلوگیری می‌کند.
بسته شدن حنجره توسط اپیگلوت، از آسیب دیدن ریه ها جلوگیری می‌کند، زیرا مواد غذایی و سایر ذراتی که وارد ریه‌ها می شوند می‌توانند منجر به عفونت شدید و تحریک بافت ریه شوند.
عفونت‌های ریه ناشی از اختلال در عمل بلع غیرارادی حلق، معمولاً به عنوان پنومونی آسپیراسیون شناخته می‌شوند.
مرحله بلع در مری
پس از عبور غذا از مرحله حلق، مرحله بلع در مری آغاز میشود، مری یک ساختار عضلانی لوله مانند است که به دلیل انقباضات قدرتمند و هماهنگ عضلانی، مواد غذایی را به معده منتقل می‌کند.
عبور غذا از طریق مری در طی این مرحله نیاز به هماهنگی بین عصب واگوس، عصب گلوکوفارنژال و رشته های عصبی سمپاتیک دارد.
مری از دو ماهیچه‌ی مهم تشکیل شده که مسئول بازشدن و بسته شدن مری برای عبور بولوس به سمت معده در هنگام بلع هستند.
این ماهیچه ها اسفنکتر نام دارند که با هدایت درست مواد غذایی، مانع از ورود آن به مسیر اشتباه میشود.
هر دو اسفنکتر مری، که در قسمت فوقانی و تحتانی آن واقع شده‌اند، در واکنش به فشار مواد غذایی باز شده و پس از عبور بولوس مواد غذایی بسته و تنگ می‌شوند.
اسفنکتر فوقانی مری مانع از بازگشت مجدد غذا و بزاق به دهان شده، و اسفنکتر تحتانی مری از بازگشت غذا از معده به مری جلوگیری می‌کند.
بنابراین اسفنکترهای مری به عنوان یک مانع فیزیکی برای بازگشت مجدد مواد غذایی محسوب می‌شوند.
بیشتر بخوانید: دیسفاژی مری (اختلال در بلع)
دیسفاژی
افراد سالم به تلاش ارادی و تمرکز اندکی برای انجام عملیات بلع نیاز دارند، اما در صورتی که سیستم عصبی به دلایلی چون سکته مغزی یا سایر بیماری ها مختل شود، ممکن است مشکلاتی در بلع ایجاد شود. مشکلات بلع، دیسفاژی نام دارد.
دیسفاژی یا اختلال بلع می‌تواند منجر به مشکلاتی چون خفگی، عدم اشتها و کاهش وزن و ذات الریه آسپیراسیون شود.
بیشتر بخوانید: آسپیراسیون چیست؟ علائم، تشخیص و درمان
سخن آخر
افرادی که دچار سكته مغزی یا سایر بیماری های عصبی شده‌اند، لازم است تا به منظور اطمینان از عدم وجود هرگونه مشکلی در بلع مورد ارزیابی قرار گیرند؛ و چنانچه علائم دیسفاژی در آنها تشخیص داده شود، باید هر چه سریع‌تر، تحت درمان گفتار و بلع درمانی قرار گیرند تا عضلات بلع، از شانس بیشتری برای بهبود بهره‌مند شوند.
بیشتر بخوانید: دیسفاژی مری
کلینیک تخصصی درمان اختلالات بلع دکتر خسروی از مدرن ترین تجهیزات و بروزترین روش های درمان اختلالات بلع برای درمان افراد در هر سنی استفاده می کند.
تلفن ثابت
تلفن همراه
آدرس:
تهران، شهرک غرب، بلوار فرحزادی، دویست متر بالاتر از بلوار دادمان، کوچه ناخدا محتاج، انتهای بن بست، پلاک یک، طبقه یک