توانبخشی بلع ، تمرینات بلع برای تقویت ماهیچۀ زبان
تمرینات بلع و تمرین تقویت زبان ، روشی است که به توانبخشی عملکرد فرد در بلع و افزایش قدرت و حرکت زبان کمک میکند.
این تمرین بویژه اگر با سایر تمرینات بلع همراه شود، نقش بسزایی در افزایش عملکرد فرد در بلع خواهد داشت.
قبل از بلعیدن، غذا به اندازه، شکل و میزانی که برای بلع لازم است جویده میشود. پس از این مرحله غذا از دهان عبور کرده و وارد قسمتی از گلو به نام حلق میشود.
سپس غذای جویده شده از لولۀ گوارشی به نام مری عبور کرده و وارد معده و از آنجا وارد سایر قسمت های دستگاه گوارش میشود.
فرایند بلع که در پاراگراف قبل شرح داده شد، نیاز به هماهنگی کامل بین ماهیچه های هر یک از قسمت های دستگاه گوارش دارد. و اگر تنها یک قسمت، کار خود را به درستی انجام ندهد تمام فرایند بلع دچار مشکل خواهد شد. و ضعف ماهیچه ها در هر یک از اندام های متعلق به دستگاه گوارش، بلع را دچار مشکل میکند.
تمرینات بلع به افزایش قدرت، تحرک و کنترل این ماهیچه ها کمک میکند. و شرایطی فراهم میکند تا بلعیدن به حالت طبیعی خود بازگردد.
متخصص گفتار و زبان برای رفع مشکلات بلع، تمرینات بخصوصی را تجویز خواهد کرد که نوع و روش تمرین متناسب با مشکلی که در فرایند بلع هر فرد وجود دارد متفاوت خواهد بود.
برای مثال، فردی که در ابتدای فرایند بلع یعنی زمانیکه هنوز غذا در دهان قرار دارد و وارد مری نشده است، مشکل دارد باید تمریناتی را انجام دهد تا ماهیچه های این قسمت شامل گونه ها، لب ها و زبان را تقویت کند.
در این مورد تمرینات زبان بویژه تمرینات تقویت زبان، کمک بسزایی خواهد کرد تا فرد بلعیدن را کنترل کند. و بدون مشکل غذا را از دهان عبور داده و سپس آن را به حلق و مری منتقل کند.
در صورتیکه مشکل مربوط به سایر مراحل بلع باشد، متخصص گفتار و زبان تمرینات دیگری را برای بیمار تجویز خواهد کرد.
تمرینات بلع را میتوان در بیمارستان و یا در خانه انجام داد، اغلب به صورت فردی میتوان آنها را انجام داد اما برای انجام برخی تمرینات نیاز به نظارت و تایید متخصص درمانی است.
چه زمانی نیاز به تمرینات بلع تقویت زبان خواهد بود؟
افرادی که دچار مشکلات بلع از جمله دیسفاژی هستند، نیاز به انجام تمرینات تقویت زبان دارند.
اختلال دیسفاژی ممکن است منجر به آسپیراسیون شود. آسپیراسیون اختلالی است که غذا بجای اینکه وارد مری شود، وارد مسیر تنفسی و ریه شده که ممکن است تبدیل به مشکلات جدیتری چون ذاتالریه شود. بنابراین دیسفاژی نیاز به تشخیص و درمان به موقع دارد.
از جمله روش های درمان که پزشک یا متخصص گفتار و زبان آن را توصیه میکنند، انجام تمرینات بلعیدن مانند تمرین تقویت زبان است.
البته ممکن است انجام تمرینات بلع توامان با سایر روش های درمانی چون عمل جراحی، دارودرمانی، تغییر رژیم غذایی و تغییر حالت فرد در حین غذا خوردن برای بیمار تجویز شود.
در هر صورت این تمرینات به تقویت ماهیچه های اندام های درگیر در فرایند بلع کمک کرده و سبب بهبود عملکرد بلع میشود. و در نهایت از بروز آسپیراسیون جلوگیری میکند.
از جمله بیماری هایی که ممکن است منجر به اختلال در بلع گردند میتوان موارد زیر را نام برد:
- سکتۀ مغزی
- دمانس یا زوال عقل
- سرطان سر و گردن
- آسیب های ناحیۀ سر
- عارضه ای که موجب کاهش بزاق دهان میشود، از جمله سندروم شوگرن
- بیماری پارکینسون و سایر بیماری های سیستم عصبی
- دیستروفی عضلانی
- تنگ شدن مری به دلیل وجود تومور یا سابقۀ لولهگذاری معده
- سابقۀ رادیوتراپی یا شیمی درمانی به دلیل سرطان گلو و گردن
متخصص گفتار و زبان در صورتی که تشخیص دهد مشکلات بلع مربوط به مرحلۀ اول بلع بوده که معمولاً در بیماران سکتۀ مغزی و یا دمانس شایعتر است، تمرینات تقویت زبان را تجویز خواهد کرد.
بیشتر بخوانید: تمرینات بلع برای اختلال بلع ناشی از دلایل عصبی
تمرینات تقویت ماهیچۀ زبان چه خطراتی به دنبال دارد؟
تمرینات تقویت زبان و سایر تمرینات بلع بیخطر و مطمئن هستند. در صورتی که بیمار در خلال انجام این تمرینات احساس درد یا ناراحتی دارد، بهتر است انجام آن را به طور موقت متوقف کرده و فوراً به پزشک یا درمانگر خود اطلاع دهد.
بیماران نباید خودسرانه و بدون تجویز پزشک یا درمانگر این تمرینات را انجام دهند.
تمرینات تقویت ماهیچۀ زبان نیاز به چه شرایطی دارد؟
برای انجام تمرینات مربوط به تقویت ماهیچۀ زبان باید در موقعیت مناسبی قرار گرفت. البته در صورت نیاز، متخصص گفتار و زبان، دستورالعمل های خاص انجام این تمرین را ارائه خواهد داد.
برای مثال از توصیه های ضروری این است که این تمرین را نباید در رختخواب انجام داد.
بهتر است هرچیزی که تمرکز فرد را بهم میزند را از محیط خارج کرد.
مثلاً تلویزیون خاموش باشد و یا این تمرینات هنگامی که بیمار تنهاست و ملاقات کننده ای ندارد انجام شود. که این موارد موجب افزایش تمرکز فرد در انجام تمرین و کسب حداکثر نتیجه از آن میشود.
در ساعت انجام این تمرین محدودیتی وجود ندارد هر زمانی که فرد راحت باشد میتواند آن را انجام دهد.
در رابطه با رعایت شرایط دیگر، در صورت لزوم متخصص گفتار و زبان اطلاعات لازم را ارائه خواهد داد.
در طول تمرینات تقویت ماهیچۀ زبان چه اتفاقی میافتد؟
متخصص گفتار و زبان ، نحوۀ انجام این تمرین را به فرد آموزش خواهد داد. برای مثال برخی از مواردی که فرد در طول تمرین باید انجام دهد شامل موارد زیر میشود:
الف) زبان را تا جای ممکن به بیرون کشیده و یک شی مسطح مانند قاشق یا اسپاتول(قاشقک آزمایشگاهی) را روی زبان قرار دهد. همزمان هم با زبان به شی مسطح فشار وارد کرده و هم با شی به زبان فشار آورد. این تمرین را باید تا چند ثانیه ادامه داده و حداقل 5 مرتبه تکرار کند.
ب) تمرین بالا را اینبار برای زیر زبان زبان انجام داده و 5 مرتبه تکرار کند.
ج) زبان را تا جایی که ممکن است به سمت کنارۀ دهان کشیده و با شی مسطح به آن فشار وارد کند. این تمرین را برای چند ثانیه انجام دهد سپس استراحت و مجدداً تکرار کند. تعداد تکرار این تمرین 5 مرتبه است. پس از آن برای سمت دیگر دهان نیز آن را انجام دهد.
د) زبان را بالا برده و پشت دندان های قدامی فک بالا قرار دهد. سپس تا جای ممکن آن را به عقب کشیده و چند ثانیه نگه دارد؛ این تمرین را نیز 5 مرتبه تکرار کند.
متخصص گفتار و زبان در صورت لزوم تمرینات دیگری را برای بهبود قدرت و دامنه حرکت زبان که به بیمار در فرایند بلع کمک میکند، آموزش خواهد داد. از جمله:
الف) تمرین سوپراگلوت. برای انجام این تمرین باید در ابتدا نفس عمیقی کشید و نفس خود را پشت تارهای صوتی نگه داشته و یک تکه کوچک غذا را در دهان خود قرار داده و بلعید، سپس برای پاک کردن بقایای بزاق یا مواد غذایی که ممکن است در پشت تارهای صوتی قرار گرفته باشد، بلافاصله پس از عمل بلع سرفه کرد و در آخر پس از سرفه مجددا یک عمل بلع داشته و سپس بوسیله یک بازدم هوا را خارج کرد.
ب) تا جای ممکن زبان را به عقب کشیده و حالت غرغره کردن را انجام دهد و این تمرین را تکرار کند.
ج) تا جای ممکن زبان را به عقب کشیده و حالت خمیازه کشیدن را انجام دهد و این تمرین را تکرار کنید.
د) تمرین بلع خشک. در این تمرین بیمار باید تصور کند در حال بلعیدن یک قرص ویتامین بدون آب است. در این صورت تمام عضلات درگیر در بلع را تا جای ممکن منقبض نموده و این تمرین را تکرار کند.
در اغلب موارد، نیاز است تا فرد تمرین های تقویت زبان را همراه با انواع دیگر تمرینات بلع مانند تمرین هایی برای تقویت گونه ها و لب ها، انجام دهد.
در این صورت توصیه میشود که تمرینات را به ترتیب انجام داده و هیچ تمرینی را از قلم نیاندازد.
پزشک یا متخصص گفتار و زبان برنامۀ تمرینی مشخصی که مخصوص مشکلات بلع است را برای بیمار طراحی میکنند.
متخصص گفتار و زبان ، در رابطه با نحوۀ انجام هر تمرین و دفعات تکرار هر یک، آموزش های لازم را ارائه میکند.
گاهی برای رسیدن به نتیجۀ مطلوبتر نیاز است تا برخی تمرینات را چندین مرتبه در روز تکرار کرد.
پس از تمرین ماهیچۀ زبان چه اتفاقی میافتد؟
بیمار پس از انجام تمرین تقویت زبان و سایر تمرین های بلعیدن میتواند سایر فعالیت های زندگی روزمره خود را از سر بگیرد.
یک روش مناسب این است که بیمار وضعیت تمرین خود را پس از هر بار انجام تمرینات بلع یادداشت کند.
این روش علاوه بر اینکه فرد را از وضعیت تمرینات خود واقف میسازد به متخصص زبان و گفتار نیز این امکان را میدهد تا وضعیت پیشرفت بیمار را در تمرینات ملاحظه کند.
توصیه میشود که بیمار در صورت بروز مشکل در هر مرحله از تمرینات خود حتماً با متخصص در این زمینه تماس بگیرد.
متخصص گفتار و زبان و پزشک ممکن است همچنان که بر تمرینات فرد نظارت دارند در صورت لزوم با توجه به روند پیشرفت بیمار تمرینات را تغییر دهند.
این نظارت به صورت های مختلفی انجام میشود. از جمله تمرینات بلع بالینی (زمانیکه بیمار در بیمارستان بستری است) و یا سایر تکنیک های تصویربرداری مانند ارزیابی فیبراپتیکی بلع ( از طریق آندوسکوپی).
انجام این تمرینات برای رسیدن به بهبودی ممکن است چندین هفته زمان ببرد.
هرچه توانایی بلع فرد بهبود یابد، خطر آسپیراسیون نیز کاهش می یابد.
متخصص گفتار و زبان در صورت بهبودی بیمار، ممکن است برنامۀ رژیم غذایی فرد را تغییر دهد. و به او این امکان را دهد تا دوباره انواع خاصی از غذاها را بخورد. که این تغییر، مصرف مواد مغذی را برای فرد ممکن میسازد. که در نهایت منجر به افزایش سطح سلامت عمومی و کیفیت زندگی بیمار میشود.
مطابق تجویز پزشک و متخصص زبان و گفتار باید به تمرینات بلع ادامه داده و در نظر داشت که با از دست دادن یک جلسه تمرین ممکن است روند بهبودی نیز دچار وقفه شود. و چنانچه پیشتر اشاره شد درستی انجام تمرینات باید توسط پزشک و یا متخصص گفتار و زبان تایید گردد.
سخن آخر – تمرینات بلع
برخی اطلاعات ضروری که قبل از انجام تمرینات باید کسب نمود:
- نام تمرینی که انجام میشود.
- دلیل و کاربرد آن تمرین در روند بهبودی.
- انتظاراتی که از انجام این تمرینات وجود دارد.
- مزایا و خطرات احتمالی روش های تمرین.
- عوارض احتمالی یا تاثیرات جانبی تمرینات.
- زمان و مکان انجام تمرینات.
- چه کسی باید این تمرینات را انجام دهد و چه شرایطی باید داشته باشد؟
- در صورت انجام ندادن تمرینات چه اتفاقی میافتد؟
- روش ها و تمرینات جایگزین موجود کدامند؟
- چه زمانی و چگونه میتوان به نتیجۀ مطلوب رسید؟
- در صورت نیاز به پرسش یا مشکل با چه کسی باید مشورت نمود؟
- هزینۀ آموزش و انجام این تمرینات چقدر است؟
بیشتر بخوانید: تمرینات زبان برای درمان مشکل بلع (دیسفاژی)
بیشتر بخوانید: تمرینات فک برای درمان اختلال بلع
با مراجعه به پزشک اختلال بلع، پزشک می تواند توصیه های لازم را در مورد انتخاب تمرین های مناسب برای شما و نحوه انجام آنها به شما ارائه دهد.
برای دریافت نوبت از متخصص درمان اختلالات بلع کلینیک یادمان، دکتر فرشاد خسروی با شماره های زیر تماس بگیرید.
تلفن ثابت
تلفن همراه
آدرس:
تهران، شهرک غرب، بلوار فرحزادی، دویست متر بالاتر از بلوار دادمان، کوچه ناخدا محتاج، انتهای بن بست، پلاک یک، طبقه یک
