اختلال بلع پس از سکته مغزی: علائم، عوارض و 6 راه درمان

اختلال بلع پس از سکته مغزی خانواده های بسیاری را درگیر می کند. سکته مغزی حالتی است که در آن، خونرسانی به قسمتی از مغز در اثر ایجاد لخته خون یا خونریزی مغزی قطع می گردد. در این حالت ممکن است فرد دچار اختلالات حرکتی و گفتاری شود. یکی از علائم اختلال حرکتی، اختلال بلع است. اختلال بلع یا مشکل در بلع غذا را دیسفاژی می گویند. سالانه در ایران حدود 150 هزار نفر دچار سکته مغزی می شوند که بین 30 هزار تا 100 هزار نفر از آنها دچار اختلال در بلع می شوند.

مشکل اختلال بلع نه تنها بر کیفیت زندگی بیمار تاثیر می گذارد، بلکه می تواند عوارض خطرناکی مثل عفونت ریه، سوء تغذیه و کم آبی ایجاد کند.

عفونت ریه سکته مغزی

در صورتی که اختلال بلع این افراد درمان شود، دوره درمان آنها کم می شود و فوت در اثر اختلال بلع و عفونت ریه شدیدا کاهش می یابد.

از کجا بفهمیم که بیمارمان اختلال بلع دارد؟

مشکل در عبور غذا، مایعات، یا حتی بزاق از دهان به مری را اختلال بلع یا دیسفاژی می گویند. در بیماران سکته مغزی این اختلال اغلب ناشی از آسیب به بخش هایی از مغز است که فرمان بلع را کنترل می کنند. تشخیص وجود یا عدم وجود اختلال بلع به عهده پزشک است.

پزشک معمولا با ارزیابی بیمار و همچنین دریافت گزارش هایی از خانواده به اختلال بلع بیمار پی می برد.

در این حالت پزشک تشخیص می دهد که تغذیه بیمار کدامیک از موارد زیر باشد:

• تغذیه دهانی
• تغذیه از طریق NG Tube – لوله ای که غذا را از بینی به معده منتقل می کند-
• تغذیه از طریق PEG – لوله ای که مستقیما به معده بیمار وصل می شود –

علائم رایج اختلال بلع بعد از سکته

اما اگر شما می خواهید بدانید که بیمارتان اختلال بلع دارد یا خیر، باید موارد زیر را مطالعه کنید:

• سرفه های مکرر حین غذا خوردن و یا پس از غذا خوردن
• آبریزش از دهان هنگام غذا خوردن
• خس خس ریه
• خواب آلودگی زیاد
• سطحی شدن تنفس و افزایش تعداد نفس ها در دقیقه
• صدای مرطوب و قل قل کنان
• تب
• کاهش وزن یا کم آبی بدن

البته به یاد داشته باشید که چند مورد از موارد فوق باید با یکدیگر اتفاق بیفتند و فقط به یک یا دومورد از آنها اکتفا نکنیم.

آیا مشکل غذا خوردن یا اختلال بلع بیمار قابل بهبودی است؟

در اکثر بیمارستان های ایران گفتاردرمانگر، مسئول درمان اختلال بلع بیمار شماست؛ بنابراین شما می توانید یا از پزشک معالج و یا با مراجعه به بخش توانبخشی و گفتاردرمانی بیمارستانی که بیمارتان در آنجا بستری است، درخواست ارزیابی و درمان اختلال بلع کنید.

گفتاردرمانگر یا متخصص اختلال بلع، در جلسه ارزیابی میزان قدرت عضلات، دامنه حرکت حنجره، احتمال آسپیراسیون و موارد این چنینی را مورد ارزیابی قرار می دهد.

اگر گفتاردرمانگر و پزشک صلاح ببینند، ارزیابی فلوروسکوپیک از بیمار انجام می شود و در آخر، برنامه درمانی ریخته می شود.

زملن بهبود اختلال بلع بیماری که دچار سکته مغزی شده چقدر است؟

درمان اختلال بلع گاهی یک جلسه و گاهی تا چند ماه به طول می انجامد.

زمان بهبود اختلال بلع در بیماران سکته مغزی به موارد زیر بستگی دارد:

• نوع و شدت آسیب مغزی
• مدت زمانی که از سکته مغزی می گذرد
• وجود یا عدم وجود تراکئوستومی
• سابقه عفونت ریه
• سطح هوشیاری بیمار
• میزان همکاری بیمار
• میزان درگیری ریه ها
• قدرت عضلات دخیل در عملکرد بلع
• سن بیمار
• بیماری های همراه (مانند پارکینسون، آلزایمر و . . .)

درمان اختلال بلع در سکته مغزی

درمان کاملا به شدت و نوع آسیب بستگی دارد، اما معمولا شامل ترکیبی از موارد زیر است:

ارائه تمرینات اختصاصی (پانزده تمرین بلع در سکته مغزی)

با ارائه تمرینات تخصصی در حوزه تقویت عضلات زبان،گلو و حلق عملکرد بلع بیمار بهتر خواهد شد. در ادامه پانزده تمرین به صورت کلی داده می شود اما قبل از انجام تمرینات حتما با درمانگر خود مشورت کنید.

1) باز و بسته کردن دهان:

در این تمرین بیمار باید دهان را تا جایی که می تواند باز کند و ببندد. این تمرین عضلات جونده را قدرت خواهد بخشید و دامنه حرکتی عضلات افزایش می یابد.

2) بیرون آوردن زبان:

زبان را بیرون بیاورید و تا جایی که می توانید آن را نگه دارید. تا پنج بشمارید، به حالت عادی برگردید و این کار را ده مرتبه تکرار کنید.

3) حرکت زبان به سمت چپ و راست:

زبان خود را به سمت راست و چپ حرکت دهید و در هر جهت در حد یک ثانیه مکث کنید. این کار را ده مرتبه تکرار کنید.

4) کشیدن زبان به سقف دهان

زبان خود را از عقب به جلو به سقف دهانتان بکشید، گویی چیزی چسبیده به سقف دهانتان و شما می خواهید آن را تمیز کنید. این کار را ده متربه تکرار نمایید.

5) پر کردن لپ ها از باد

لپ خود را با باد پر کنید و برای ئنج ثانیه آن را نگه دارید. این تمرین به هعضلات نرمکام شما کمک زیادی خواهد کرد.

6) صدای نچ نچ

با زدن زبان خود به سقف دهان صدا در بیاورید و سعی کنید بلند صدا تولید کنید. این کار عضله زبان را قوی تر خواهد کرد.

7) حرکات گردن

گردن خود را در جهت های راست، چپ بلا و پایین حرکت دهیدف در هر جهت دو تا سه ثانیه حرکت دهید و اگر دیسک گردن ندارید این کار را پانزده مرتبه تکرار کنید.

8) انقباض عضلات حلق

عضلات حلق خود را عامدانه منقبض کنید برای دو تا سه ثانیه نگه داریدو این کار را پنج بار تکرار کنید.

توجه: این تمرین حتما نیازمند حضور درمانگرتان است و به تنهایی نباید آن را انجام دهید.

9) بلع خشک

سعی کنید بزاق دهان خود را ببلعید. انجام این کار به بهتر شدن مهارت بلع شما کمک حواهد کرد. البته این هم جز تمریناتی است که درمانگر شما باید در جریان انجام آن قرار گیرد.

10) فوت کنید

یک شمع یا چند تکه کاغذ جلوی خود بگذارید و فوت کنید. فوت کردن عضلات نرمکام شما را قدرت خواهد بخشید. دقت کنید انجام پشت هم این تمرین ممکن است باعث سر گیجه شود. در مورد قدرت و تعداد انجام این تمرین با درمانگر خود مشورت نمایید.

11) صدا سازی کنید

صداهای مختلف آ، او یا سایر صامت ها را بکشید. این آواسازی ها روی عملکرد تارصوتی شما موثر خواهد بود.

12) بلع پرفشار

سعی کنید هنگام بلع بزاق تمام عضلات بلع خود را منقبض تر کنید و کمی روی آن حالت بمانید. بعد عضلات را رها کنید و این کار عضلات درگیر در بلع شما را تقویت خواهد کرد.

13) سرفه

در ابتدا چک کنید و ببینید توانمندی سرفه دارید یا نه. اگر این توانمندی را ندارید یا ضعیف شده روی عضلات خود تمرکز کرده و بعد از یک دم عمیق تلاش کنید تا سرفه کنید، چرا که مهارت سرفه سالم بیانگر سالم بودن تارهای صوتی شما می باشد. اما اگر این مهارت را دارید این تمرین را انجام ندهید مگر ر مواردی خاص. این موارد خاص را درمانگر شما تعیین خواهد کرد.

14) بیان صداهای عقب زبان

تولید صداهایی که با ریشه زبان تولید می شوند باعث افزایش قدرت و دامنه حرکتی زبان خواهند شد. البته تنظیم و نحوه تولید این صداها را درمانگرتان باید انجام دهد. اما تولید صداهایی مثل ق و ک می تواند کمک زیادی به تقویت عضلات شما بکند. اگر توانمندی تولید این صداها را ندارید گفتاردرمانگرتان در این بخش به شما کمک می کند.

15) دیادو

کودکی خود را به یاد دارید؟ همیشه در بازی ها دوست داشتیم جملات خاصی را که صداهای مشابه دارند را با سرعت بیان کنیم. این خود نوعی تمرین است. چرا که بلع یک هماهنگی حرکتی است و تکرار کردن برخی جملات یا ترکیبات این هماهنگی حرکتی را درمغز تقویت می کند. یک درمانگر حاذق م یتواند با ارزیابی صحیح تشخیص دهد که تکرار چه ترکیباتی می تواند برا یشما معجزه آسا باشد. این تمرینات را تمرینات دیادو می گویند.

اگر به دنبال تمرینات تخصصی تر و بیشتر هستید پیشنهاد می کنم رو یلینک زیر هم کلیک کنید.

این مقاله برای تمرینات مفید خواهد بود

تغییر غلظت غذا

معمولا در بیماران سکته مغزی بلع مواد غذایی رقیق و حتی آب خیلی سخت تر از پوره و مواد غذایی نیمه جامد است. دلیل آن هم کندی حرکت در عضلات بلع و عدم کنترل بیمار روی عضلات است که مواد رقیق خودشان به سرعت حرکت می کنند و قبل از شکل گیری بلع کامل، وارد مسیر تنفسی می شوند. بهترین گزینه مواد پوره شده هستند و معمولا بهبودی در بلع آب یا سایر مواد رقیق در قدم های آخر درمان رخ می دهد. این تنظیم غلظت خود در درمان بیمار کمک بسیار زیادی می کند.

آموزش تکنیک های بلع ایمن

نحوه نشستن و قرار گیری سر و گردن بیمار تاثیر بسزایی در عدم ورود مواد غذایی به ریه دارد. اینکه بیمار با چه زاویه ای بنشیند و سر را چطور بگیرد بسیار مهم است. بهتر است زاویه نشستن بیمار نود درجه باشد و سرش را به سمت پایین بگیرد.

کمک گرفتن از مداخلات تخصصی بلع درمانی

شما هر چقدر هم در خانه خودتان تمرین انجام دهید، این را فراموش نکنید که طرحریزی درمان هر فرد باید کاملا اختصاصی و منحصر به فرد باشد. از یک درمانگر حاذق کمک بگیرید و از او بخواهید تا درمن را اختصاصی برای شما طرحریزی کند. یک درمانگر خوب شما را به بهترین نتیجه خواهد رساند. این مساله در مقاله زیر به طور کامل شرح داده شده است.

توانبخشی بلع در سکته مغزی

الکتروتراپی با وایتال استیم

این بخش در درمان بیماران سکته مغزی چیزی شبیه به معجزه است. فقط دقت کنید، این بخش را فقط درمانگر می تواند اجرا کند. و نکته دیگر اینکه الکتروتراپی با دستگه های فیزیوتراپی که برای اندام های دیگر مثل دست و پا استفاده می شود مناسب برا یدرمان بلع نیست و حتی خطرناک است. حتی محصولات مشابه وایتال استیم هم نمی توانند اثر گذاری آن را داشته باشند. حتما حتما حتما چک کنید که ابزار درمانگرتان وایتال استیم است. تنها دستگاهی که تاییدیه FDA دارد همین دستگاه است. برای آشنا شدن با این دستگاه روی این مقاله کلیک کنید.

درمان دارویی یا جراحی

در برخی موارد خاص که سکته منجربه اسپاسم های غیر کنترل شده باشدو منجربه انسداد مسیر مری شده باشد بیمار در کنار توانبخشی نیازمند بهره بردن از خدمات تزریق بوتاکس، بالون مری جراحی و گاهی دارودرمانی است. البته این روش ها برای همه بیماران مفیذ نیستند و کلا انجام چنین اقداماتی نیازمند کار درمان یتیمی است. تیمی متشکل از بلع درمانگر، متخصص گوارش، متخصص گوش و حلق و بینی و گاهی جراح توراکس.

عوارض مهم اختلال بلع درمان نشده

• عفونت ریه (ذات الریه آسپیراسیونی): ورود غذا یا مایعات به مجاری تنفسی می تواند منجربه عفونت های شدید شود.
• سوء تغذیه و کاهش وزن: ناتوانی در دریافت غذای کافی، انرژی بدن را کاهش می دهد و روند بهبودی را کند می کند.
• کم آبی بدن: مصرف ناکافی مایعات می تواند بر عملکرد کلیه ها و هوشیاری بیمار اثر منفی بگذارد.

پیشگیری از عوارض اختلال بلع سکته مغزی

• ارزیابی بلع در ساعات اولیه بعد از سکته مغزی: این موضوع امری بسیار مهم و تعیین کننده است و توصیه می شود به محض آمادگی بیمار ارزیابی شروع شود.
• شروع به موقع توانبخشی بلع
• آموزش به خانواده: این بخش اهمیت ویژه ای دارد، اینکه خانواده بداند چطور باید این بحران را سپری کند، چطور بیمار خود را گاواژ کند، چه غذایی را در چه پوزیشنی بدهد ، اینها بسیار بسیار مهم هستند.
• پی گیری و ارزیابی منظم توسط تیم درمان

سوالات متداول در مورد بلع سکته مغزی

برای دریافت مشاوره، ارزیابی و تشخیص احتمالی اختلال بلع، در صورت مواجهه شدن با علائم این بیماری با مطب دکتر فرشاد خسروی متخصص اختلال بلع در سعادت آباد تهران تماس بگیرید. 

تلفن ثابت

۰۲۱۸۸۵۹۱۵۲۳

۰۲۱۸۸۰۷۳۱۳۶

۰۲۱۸۸۵۹۱۳۵۸

تلفن همراه

۰۹۳۳۷۸۳۶۸۲۰

آدرس:

تهران، شهرک غرب، بلوار فرحزادی، دویست متر بالاتر از بلوار دادمان، کوچه ناخدا محتاج، انتهای بن بست، پلاک یک، طبقه یک