چگونه مغز عمل بلع را کنترل میکند؟
شاید باورش سخت باشد، اما بلعیدن یکی از پیچیده ترین وظایفی است که بدن انسان انجام میدهد چرا که فرایند بلع به هماهنگی ظریفی بین مغز ، عصب ها و عضلات خاصی نیاز دارد.
عضلات و عصب های کرانیال در بلعیدن نقش دارند
بلعیدن فرایندی است که طی سه مرحلۀ متوالی انجام میشود که تمام این مراحل نیاز به هماهنگی دقیقی بین ماهیچه های زبان، حلق (گلو)، حنجره (دستگاه صوتی)، مری (لولۀ توخالی که غذا را از راه دهان به معده منتقل میکند.) دارد که تمام این ماهیچه ها تحت کنترل گروهی از عصب ها به نام عصب های کرانیال (عصب های مغزی) هستند.
بیشتر بخوانید: دستگاه گوارش : عملکرد مری چگونه است؟
عصب های کرانیال 12 جفت عصب هستند که از ساقۀ مغز منشعب شده و در پایگاه مغز قرار گرفته اند.
به کمک عصب های کرانیال است که انسان قادر به بوییدن، چشیدن، بلعیدن، دیدن، حرکت دادن صورت و چشم و بالا انداختن شانه ها است.
تنها تعدادی از این عصب ها در کنترل هماهنگی و حرکت های مربوط به جویدن و بلعیدن نقش دارند.
از جمله عصب های کرانیال که در بلعیدن نقش دارند:
- عصب تری ژمینال یا عصب سه قلو ( عصب کرانیال شمارۀ 5)
- عصب فیشال یا عصب صورت (عصب کرانیال شمارۀ7)
- عصب گلوسوفارنژیال یا عصب زبانی-حلقی (عصب کرانیال شمارۀ9)
- عصب واگوس یا عصب ریوی (عصب کرانیال شمارۀ10)
- عصب هیپوگلوسال یا عصب زیر زبانی (عصب کرانیال شمارۀ12)
در واقع، اعصاب کرانیال توسط “مراکز پردازش” مغز که اطلاعات مربوط به بلع آنجا پردازش میشود، کنترل میشوند.
این مراکز پردازش در محدوده های واقع در کورتکس سربرال(قشر مغزی)، بصل النخاع و هستۀ عصب کرانیال قرار گرفته است.
مراکز مرتبط با بلع در مغز
فرایند ارادی بلعیدن در محدوده های خاصی از کورتکس سربرال به نام ژیروس (چین و شکنج های سطح نیمکره های مغز) غیر متمرکز(محدودۀ موتور اصلی مغز)، ژیروس خلفی تحتانی و ژیروس پیشانی آغاز میشود.
اطلاعات مربوط به این محدوده ها در مرکز بلع واقع در بصل النخاغ ، که بخشی از ساقه مغز است، همسو میشوند. (اطلاعات و پیغامهای مربوط به بلعیدن در بصل النخاع با هم یکدست میشوند.)
علاوه بر مغز که توضیح داده شد، عصب های دهان سیگنال هایی را در مورد غذایی که خورده میشود دریافت میکنند.
عصب های حسی که در دهان، حلق و حنجره وجود دارد اطلاعات را به مغز می رسانند. و در نتیجه میتوان تشخیص داد که چه نوع موادی در دهان و گلو وجود دارد.
علاوه بر این این عصب ها به مغز اطلاعاتی در مورد اندازه، دما و بافت غذا میدهند.
این اطلاعات به قشر حسی مغز و در نهایت بصل النخاع ارسال میشود. و در نهایت مغز از این اطلاعات حسی برای هدایت عضلات مختص جویدن استفاده میکند.
عوارض احتمالی مشکل بلع
در عملیات جویدن، به کمک دندان و بزاق دهان، غذا به تکه های ریز و نرم که به راحتی و با خیال راحت بتوان بلعید تبدیل میشوند.
همچنان که فرایند بلع مرحله به مرحله پیش میرود، عصب هایی که در بلعیدن دخالت دارند، موجب بسته شدن حنجره و اپیگلوت (برچاک نای) میشوند. تا غذا و مایعات از طریق نای وارد ریه ها نشود.
اگر نای به قدر کافی بسته نشود، یا اگر عملیات بلعیدن به خوبی هماهنگ نشده باشد، مشکلاتی مانند خفگی ایجاد خواهد شد.
از دیگر عوارض مشکلات بلع میتوان به ذات الریه که در اثر ورود غذا به ریه ایجاد میشود اشاره کرد.
این مشکل (ورود غذا به ریه) اغلب به دلیل سکتۀ مغزی یا سایر اختلالات عصبی رخ میدهد. و در نهایت، سوء تغذیه و کم آبی بدن از جمله عوارضی است که ممکن است در نتیجه مشکلات بلع ایجاد شود.
چگونه سکتۀ مغزی در بلعیدن تاثیر میگذارد؟
چنانچه مشخص است، در اثر سکته مغزی یا سایر بیماریهای عصبی مانند تصلب بافت های چندگانه (بیماری ام اس)، بیماری پارکینسون یا دمانس (زوال عقل) نواحی مختلفی از سیستم عصبی مرکزی که در بلعیدن نقش دارند، آسیب می بینند.
بصل النخاع ناحیه نسبتاً کوچکی از ساقه مغز است که شامل چندین ساختار مهم است که در انجام عملیات غیرارادی بلعیدن نقش دارند. بنابراین سکته هایی که بطور اخص بصل النخاع را درگیر می کنند، موجب مشکلات بلع میشوند.
در واقع، افرادی که دچار سکتۀ مغزی بصل النخاعی میشوند برای پیشگیری از خفگی و ذات الریه به استفاده از لولۀ تغذیه به طور موقت یا دائمی نیاز خواهند داشت.
بیشتر بخوانید: اختلال بلع در اثر سکته مغزی
سخن آخر
مشکلات بلع مطمئناً زندگی طبیعی فرد را تغییر میدهد و با دشواری هایی همراه خواهد بود. با این وجود تکنیک های خوبی برای این منظور طراحی شده که میتواند به فرد آسیب دیده و یا خانوادۀ او کمک کند تا به طریقی مطمئن با این مشکلات سازگار شود.
به عنوان مثال، متخصص گفتار و بلع میتواند به فرد در اصلاح و تغییر برنامۀ غذایی کمک کند. تا مشکلات بلع به حداقل برسد.
علاوه بر این، تمرینات بلع مانند تمرین بلع سوپراگلوت (به منظور تقویت عضلات و بهبود توانایی لازم در بلع غذا) یا مانور مندلسون (تمرینی ساده برای کنترل عضلات بلع) می تواند به تقویت عضلات درگیر در بلع کمک کند.
این تمرینات و بکارگیری راهکارهای دیگر مانند استفاده از یک فنجان، نی یا قاشق نیز تاثیرگذار خواهد بود.
بیشتر بخوانید: ۵ تمرین تقویت بلع در اختلال بلع
بیشتر بخوانید: تمرینات فک برای درمان اختلال بلع
برای دریافت نوبت جهت تعیین علت مشکل بلع و تهیه برنامه درمانی فردی و برنامه تمرین های بلع با دکتر فرشاد خسوری درکلینیک درمان اختلال بلع یادمان تماس بگیرید.
تلفن ثابت
تلفن همراه
آدرس:
تهران، شهرک غرب، بلوار فرحزادی، دویست متر بالاتر از بلوار دادمان، کوچه ناخدا محتاج، انتهای بن بست، پلاک یک، طبقه یک
