دشواری در بلع
دشواری در بلع اصطلاحی پزشکی برای مشکل در بلعیدن یا اختلال بلع است. برخی از افرادی که دشواری در بلع دارند فقط در قورت دادن غذا هایی خاص مشکل دارند، درحالی که عده ای دیگر کلاً قادر به بلع نیستند.
سایر علائم این بیماری عبارتند از:
- سرفه حین خوردن یا آشامیدن
- بالا آوردن غذا به داخل دهان و گاهی اوقات از طریق بینی
- حس گیر کردن غذا در گلو یا سینه
- آبریزش مداوم دهان
در طول زمان، دشواری در بلع باعث علائمی چون کاهش وزن و عفونت‌های مکرر سینه می شود. اگر در بلع مشکل دارید با پزشک خود تماس بگیرید.
چه چیزی باعث دشواری در بلع می شود؟
دشواری در بلع معمولاً توسط یک بیماری دیگر بروز می کند مثل:
- بیماری هایی که روی سیستم عصبی تاثیر می گذارند مثل سکته، آسیب مغزی، دمانس
- سرطان مثل سرطان دهان سرطان ازوفاژیال
- بیماری بازگشت اسید معده به مری
دشواری در بلع در کودکان هم به علت ناتوانی در رشد و یادگیری رخ می دهد. مشکل در موارد زیر هم سبب دشواری در عمل بلع خواهد شد:
- مشکل در دهان یا گلو که به نام اوروفارنژیال معروف است و دشواری در بلع فوقانی می گویند.
- مشکل در مری ( لوله ای که غذا را از دهان به معده می برد) به اسوفاژیال یا دشواری در بلع تحتانی معروف است.
درمان دشواری در بلع
درمان بستگی به علت بروز و نوع دشواری در بلع دارد. نوع این بیماری بعد از معاینه و آزمایش توانایی بلع و بررسی مری تشخیص داده می شود.
بسیاری از موارد با درمان برطرف می شوند اما درمان همیشه هم مفید نیست. درمان های مخصوص دشواری در عمل بلع عبارتند از:
- گفتار درمانی برای یاد گیری تکنیک های جدید بلع
- تغییر بافت غذا و مایعات برای بهتر بلعیده شدن
- شکل های دیگر غذا دادن به بیمار مثل لوله گذاری از راه بینی یا معده
- انجام عمل جراحی برای عریض تر کردن مری تنگ شده با کشیدن یا قرار دادن لوله پلاستیکی یا فلزی به نام استنت
بیماری های مرتبط با دشواری در بلع
دشواری در بلع گاهی اوقات منجر به بروز مشکلات دیگر می شود. یکی از شایع ترین ها سرفه در زمان حرکت غذا به علت طی کرن جهت اشتباه و مسدود شدن مسیر تنفسی است.
اگر این مشکل مرتب رخ می دهد باید دست از خوردن و نوشیدن کشید چون ممکن است غذا وارد ریه شود و در نهایت با سوء تغذیه و کم آبی بدن مواجه خواهید شد.
برخی از آن هایی که دشواری در بلع دارند بیش تر دچار عفونت سینه مثل پنومونی می شوند و به درمان نیاز پیدا خواهند کرد.
همچنین این بیماری روی کیفیت زندگی تاثیر می گذارد و باعث می شود فرد از غذا خوردن لذت نبرد.
علل بروز مشکل در بلع
علل نورولوژیکی:
سیستم عصبی از مغز، عصب ها و ستون فقرات تشکیل شده است.
آسیب به این سیستم باعث ایجاد اخلال در عصب های مسئول کنترل بلع شده و دشواری در بلع حاصل می شود.
برخی از علل نورولوژیکی این بیماری عبارتند از:
- سکته
- بیماری های نورولوژیکی که به مغز در طول زمان آسیب می زنند مثل پارکینسون، ام اس، دمانس و بیماری موتور نورون
- تومورهای مغزی
- میاستنیا گراویس (بیماری نادری است که باعث می شود عضلات ضعیف شوند)
بیماری های مادرزادی و تکاملی
بیماری های مادرزادی یا تکاملی که باعث دشواری در بلع می شوند این ها هستند:
- ناتوانی در یادگیری – وقتی یادگیری، درک و ارتباط برقرار کردن مشکل می شود
- فلج مغزی – گروهی از بیماری های نورولوژیکی روی حرکات و هماهنگی تاثیر می گذارند.
- شکاف لب و کام – نقص رایج مادرزادی است.
انسداد
بیماری هایی که باعث بروز انسداد گلو یا تنگ شدن مری می شوند هم دشواری در بلع را به وجود می آورند.
- سرطان دهان یا گلو و حلق – به محض درمان، انسداد هم برطرف می شود.
- کیسه های فارنژیال یا همان دیورتیکول زنکر- زمانی رخ می دهد که کیسه ای بزرگ در بالاترین قسمت مری تشکیل شود و توانایی بلع مایعات و جامدات کاهش می یابد.
این بیماری بسیار نادر است و بیشتر، سالمندان را مبتلا می کند.
- ازوفاژیت ائوزینوفیل – وقتی نوعی از گلبول سفید به نام ائوزینوفیل در غشای مری در نتیجه حساسیت به غذاها، آلرژن ها یا رفلاکس اسید به وجود می آید و باعث آسیب به غشای مری و مشکل در بلع می شود.
- درمان های رادیوتراپی – باعث آسیب به بافت ها می شود و در این صورت مسیرهای هوایی در گلو و مری باریک خواهند شد.
- بازگشت اسید از معده به مری که سبب آسیب به بافت ها و تنگ شدن مری می شود
- عفونت ها مثل سل یا تب برفکی که منجر به التهاب مری می شود.
بیماری های عضلانی
هر بیماری ای که روی عضلات دخیل در حرکت دادن غذا به سمت مری تاثیر بگذارد، باعث دشواری در بلع خواهد شد.
این بیماری ها نادر هستند و عبارتند از:
- اسکلرودرما – وقتی سیستم ایمنی به بافت های سالم حمله می کند و سبب سفتی عضلات گلو و مری می شود.
- آشالازیا – وقتی عضلات مری توانایی خود را برای ریلکس و باز کردن جهت عبور غذا و مایعات را از دست می دهند.
بیشتر بخوانید: عوامل ایجاد مشکل در بلع
سایر علت ها
با افزایش سن، عضلات دخیل در بلع ضعیف تر می شوند. به همین دلیل، سالمندان بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند.
بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) مجموعه ای از بیماری های ریوی است که تنفس را مشکل می سازد.
مشکل در تنفس گاهی اوقات روی توانایی بلع هم تاثیر می گذارد. این بیماری گاهی اوقات سبب بیماری های سر شده یا منجر به جراحی گردن می شود.
بیشتر بخوانید: انواع دیسفاژی چیست؟
تشخیص دشواری در بلع
اگر در بلع مشکل دارید، با پزشک خود تماس بگیرید. پزشک ارزیابی های اولیه را انجام داده و احتمالاً شما را برای آزمایشات و تست های بیشتر ارجاع می دهد.
تست ها نشان می دهند مشکل از دهان یا حلق یا مری است. تشخیص نوع خاص دشواری در بلع باعث موثرتر شدن درمان و کاهش بیماری های مرتبط مثل پنومونی می شود.
پزشک می خواهد بداند:
- بیمار چه مدت است بیمار دشواری در بلع دارد.
- علائم می آیند و می روند یا این که مدام بدتر می شوند.
- فرد در بلع غذاهای جامد یا مایع یا هر دو مشکل دارد.
- بیمار وزن کم کرده است.
ارجاع به متخصص
بسته به علت بروز، به متخصص های زیر ارجاع داده خواهید شد:
- گوش حلق و بینی
- گفتاردرمانگر
- نورولوژیست – متخصص بیماری های مغز و اعصاب و ستون فقرات
- متخصص گوارش
- متخصص امراض پیری
انواع آزمایش هایی که مورد نیاز هستند عبارتند از:
تست قورت دادن آب:
این تست معمولاً توسط گفتاردرمانگر انجام می شود و ارزیابی مفیدی جهت تشخیص دشواری در بلع است.
به شما ۱۵۰ میلی‌لیتر آب داده شده و خواسته می شود با سرعت آن را بنوشید.
مدت زمان نوشیدن و تعداد قورت دادن ها ثبت شده همچنین خواسته می شود پودینگ یا میوه ای نرم هم بخورید.
ویدیو فلوروسکوپی:
ویدیوفلوروسکوپی یا همان بلع باریوم یکی از موثرترین راه های ارزیابی بلع و پیدا کردن محل دقیق بروز مشکل است.
دستگاه اشعه ایکس عکس های مداومی را ثبت کرده و باعث می شود مشکل بلع جز به جز ثبت شود.
از بیمار خواسته می شود انواع مختلفی از غذا و نوشیدنی با بافت های مختلف به همراه مایعی غیر سمی به نام باریوم را ببلعد.
معمولاً ویدیوفلوروسکوپی ۳۰ دقیقه زمان می برد.
شاید بعد از تست احساس تهوع داشته باشید و باریوم باعث ایجاد یبوست شود. همچنین مدفوع برای چند روز سفید خواهد شد.
نازوآندوسکوپی:
نازوآندوسکوپی یا ارزیابی فیبراپتیک اندوسکوپی از بلع (FEES) آزمایشی است که باعث می شود بینی و سیستم تنفس فوقانی به خوبی بررسی شوند و از لوله کوچک و منعطفی به نام آندوسکوپ استفاده می شود.
آندوسکوپ داخل بینی قرار می گیرد و متخصص از آن طریق می تواند گلو و مسیرهای هوایی فوقانی را ببیند.
انتهای این لوله چراغ و دوربین دارد و بنابراین عکس هایی که گرفته می شوند در مانیتور نمایش داده خواهد شد.
از FEES برای تشخیص دشواری در بلع دهانی حلقی استفاده می شود و از بیمار می خواهند قدری شیر یا آب رنگی بنوشد.
قبل از شروع آزمایش، احتمالاً بی حسی موضعی با استفاده از اسپری به بینی صورت گیرد اما چون دوربین فراتر از گلو نمی رود، عوق زدن هم ایجاد نمی کند.
مانومتری و بررسی اسید
مانومتری روندی جهت ارزیابی عملکرد مری است که در آن لوله ای کوچک ( کاتتر) به همراه سنسورهای فشاری از داخل بینی عبور داده می شود و به سمت مری می رود تا طرز کار آن را ثبت کند.
این تست، فشار داخل مری را حین بلع اندازه گیری می کند و بنابراین خوب یا بدی عملکرد آن مشخص می شود.
بررسی ۲۴ ساعته اسید، شامل وارد کردن لوله ای داخل مری از درون بینی است تا میزان اسید بالا آمده از معده اندازه گیری شود.
این تست علت هر گونه مشکل در بلع را مشخص می کند.
گاستروسکوپی تشخیصی
این آزمایش جهت معاینه معده است که در آن از آندوسکوپ استفاده می شود.
آندوسکوپ از داخل گلو به مری فرستاده شده تا عکس هایی از داخل بدن به مانیتور بفرستد و همچنین بافت های سرطانی در حال رشد را هم مشخص می کند.
ارزیابی تغذیه ای
اگر دشواری در بلع روی توانایی تغذیه تاثیر گذاشته باشد شاید نیاز به ارزیابی غذایی جهت بررسی احتمالی سوء تغذیه داشته باشید.
این معاینات عبارتند از:
- اندازه گیری وزن
- محاسبه BMI جهت تعیین وزن مناسب در مقابل قد
- آزمایش خون
درمان دشواری در بلع
اکثر مشکلات مربوط به بلع قابل درمان هستند و درمان هم به نوع بیماری بستگی دارد.
اگر دشواری در بلع خاستگاه اش دهان و گلو ( اورا فارنژیال ) یا مری ( اوزوفاژیت)باشد، درمان هم طبق آن ها پیش خواهد رفت.
در بعضی موارد، درمان بیماری های دیگر مثل سرطان دهان یا مری به رفع مشکلات بلع کمک می کند.
درمان دشواری در بلع توسط گروهی از متخصصان انجام می گیرد که تیم چند تخصصی (MDT) نام دارد.
این تیم شامل گفتار درمانگر، جراح و متخصص تغذیه است.
دشواری در بلع فوقانی (اورو فارنژیال)
دشواری در بلع فوقانی اختلالی است که به علت مشکلات موجود در دهان یا گلو به وجود می آید.
اگر علت بروز، بیماری ای است که روی سیستم عصبی اثر گذاشته، درمانش سخت می شود. چون این بیماری ها معمولاً با دارو درمانی یا جراحی درمان نمی شوند.
سه نوع درمان اصلی برای دشواری در بلع فوقانی این ها هستند:
- بلع تراپی
- تغییر مواد غذایی
- لوله های تغذیه
بلع تراپی
ممکن است به گفتار درمانگر جهت بلع تراپی ارجاع داده شوید.
گفتار درمانگر متخصصی است که آموزش دیده تا با افرادی که در بلع یا تغذیه مشکل دارند کار کند و از تکنیک های مختلف و آموزش تمرینات بلع استفاده می کند تا مشکل بیمار برطرف شود.
تغییر مواد غذایی
ممکن است به متخصص تغذیه ارجاع داده شوید تا تغییراتی در رژیم غذایی تان ایجاد شود و برنامه ای سالم و متعادل دریافت کنید.
گفتار درمانگر هم توصیه هایی درباره خوردن غذاهای نرم تر و مایعات غلیظ که برای بلع راحت هستند می کند.
لوله تغذیه
لوله تغذیه برای رساندن مواد غذایی و گاهی اوقات داروها به بدن در دوران نقاهت و در زمان تمرین برای افزایش مهارت بلع استفاده می شود.
لوله تغذیه معمولاً در موارد شدیدتر این بیماری و در زمانی که بدن در معرض سوء تغذیه و کم آبی است توصیه خواهد شد.
دو نوع لوله تغذیه وجود دارد:
- لوله نازوگاستریک – لوله ای که از درون بینی عبور داده می شود و به معده می رسد.
- لوله آندوسکوپیک گاستروستومی زیر پوستی ( PEG) – لوله‌ای که مستقیماً داخل معده وارد می شود.
لوله نازوگاستریک برای استفاده کوتاه مدت است. بعد از حدود یک ماه، لوله باید عوض شود و از سوراخ دیگر بینی وارد شود.
لوله PEG برای استفاده طولانی مدت است و ماه ها طول می کشد تا تعویض شود. اکثر آن هایی که دشواری در بلع دارند ترجیح می دهند از لوله PEG استفاده کنند چون زیر لباس مخفی می شود.
اما در مقایسه با لوله نازوگاستریک، PEG بیماری ها و عوارض بیشتری به وجود می آورد. عوارضی همچون جابجا شدن لوله، عفونت پوست یا مسدود شدن لوله.
دو مشکل اصلی در لوله PEG عفونت و خونریزی داخلی است.
بازگشت به تغذیه عادی با لوله PEG در مقایسه با نازوگاستریک دشوارتر است چون باعث می شود فرد به انجام تمرینات بلع کم تر راغب باشد.
باید حتماً مزایا و معایب هر دو نوع لوله تغذیه را با تیم درمانی خود مطرح کنید.
دشواری در بلع تحتانی (اوزوفاژیال)
دشواری در بلع تحتانی توسط مشکلات موجود در مری به وجود می آیند.
دارو درمانی
بسته به علت بروز دشواری در بلع تحتانی، دارو درمانی در نظر گرفته می شود. مثلاً از پمپ پروتون برای درمان باریک شدن یا زخم بافت مری استفاده خواهد شد.
سم بوتولینوم
سم بوتولینوم گاهی اوقات برای درمان آشالازی به کار می رود. آشالازی بیماری ای است که در آن عضلات مری بسیار سفت شده و اجازه نمی دهند غذا و مایعات وارد معده شوند.
از این سم استفاده می شود تا عضلات فلج شده و غذا به معده برسد. سم حدود ۶ ماه دوام دارد.
جراحی
اتساع آندوسکوپیک
از اتساع اندوسکوپیک برای درمان دشواری در بلع حاصل از مسدود شدگی استفاده می شود. همچنین این روش را برای اتساع مری زخم شده به کار می گیرند.
اتساع آندوسکوپیک در طی معاینه داخلی مری و با استفاده از آندوسکوپ انجام می شود. آندوسکوپ از داخل گلو به سمت مری فرستاده شده و عکس هایی از داخل بدن به صفحه مانیتور روانه می شود.
عکس مثل یک راهنما عمل می کند و بعد بالونی کوچک از داخل قسمت باریک شده مری عبور داده می شود تا آن قسمت را عریض کند.
بالون به تدریج باد شده و مری را باز می کند. احتمالاً قبل از انجام این کار، آرام بخشی ملایم به بیمار داده شود.
در کل ریسک کمی هم وجود دارد و ممکن است پارگی رخ داده یا مری سوراخ شود.
وارد کردن استنت
اگر سرطان مری دارید که قابل درمان نیست، معمولاً استفاده از استنت به جای اتساع آندوسکوپیک توصیه می شود و دلیلش هم به خاطر سرطان و افزایش ریسک سوراخ شدگی، پارگی مری در صورت اتساع است.
استنت ( لوله فلزی) در طی آندوسکوپی یا تحت راهنمایی های عکسبرداری اشعه ایکس، داخل مری می شود.
سپس استنت به تدریج گسترده شده تا مسیر را آنقدر عریض کند که غذا به راحتی وارد شود. شاید نیاز به دنبال کردن رژیم غذایی خاصی باشد تا استنت همیشه باز بماند و هیچ سدی به وجود نیاید.
دشواری در بلع مادرزادی
اگر کودک با این مشکل به دنیا آمده است، درمان به علت بروز بیماری بستگی دارد.
- فلج مغزی: دشواری در بلع که علتش فلج مغزی باشد با گفتار درمانی حل می شود. به کودک آموزش داده می شود که چطور بلع انجام دهد و چگونه از لوله تغذیه استفاده کند.
- شکاف کام و لب: شکاف کام و لب یک نقیصه مادرزادی در صورت است که سبب دشواری در بلع شده و معمولاً چاره اش عمل جراحی است.
- باریک شدن مری: باریک شدن مری با گونه ای جراحی به نام اتساع برای عریض کردن مری درمان خواهد شد.
- رفلاکس اسید معده به مری: دشواری در بلع که به این علت به وجود بیاید با استفاده از شیرهای مخصوص غلیظ به جای شیرهای معمولی یا شیر مادر درمان می شود.
چند دارو هم برای درمان به کار می رود.
- شیر مادر یا شیر خشک: اگر در استفاده از شیشه شیر مشکل دارید با پزشک یا مامای خود تماس بگیرید.
- بیماری های مربوط به دشواری در بلع: مهم ترین بیماری مرتبط با دشواری در بلع سرفه و پریدن غذا در ریه است که منجر به پنومونی خواهد شد.
- سرفه و پریدن غذا در گلو: اگر دشواری در بلع دارید، ریسک رفتن غذا، مایعات یا آب دهان به مسیری اشتباه بسیار زیاد خواهد بود.
در این صورت مسیرهای هوایی مسدود می شوند و نفس کشیدن مشکل شده و فرد سرفه خواهد کرد.
در این مواقع باز هم دست از غذا خوردن نکشید چون خطر سوء تغذیه و کم آبی بدن وجود دارد.
اگر غذا به علت دشواری در بلع مدام در گلوی تان می پرد در معرض پنومونی آسپیراسیون قرار دارید.
پنومونی آسپیراسیون:
نوعی عفونت سینه است که بعد از پریدن تکه های غذا در گلو به وجود می آید و ریه ها آسیب می بینند.
بیشتر سالمندان در معرض ریسک این عارضه هستند. علائم عبارتند از:
- سرفه – یا سرفه خشک یا با خلط زرد، سبز، قهوه ای و گاهی خونی
- تب 38 یا بالای ۳۸ درجه
- درد قفسه سینه
- مشکل در تنفس – تنفس سریع و با دشواری، تنگی نفس حتی در زمان استراحت
اگر تحت درمان برای بیماری پنومونی آسپیراسیون هستید و این علائم را دارید حتماً با پزشک تماس بگیرید. این علائم از خفیف تا شدید هستند و معمولا با آنتی بیوتیک درمان می شوند.
موارد شدید تر نیازمند بستری و درمان با آنتی بیوتیک وریدی است.
در افراد سالمند عفونت سینه ممکن است منجر به آب آوردن ریه شود و در نتیجه ریه به درستی کار نمی کند که به آن سندروم حاد تنفسی می گویند.
اگر سیستم ایمنی ضعیف و بیماری انسداد ریه دارید، ریسک بروز پنومونی به علت دشواری در بلع بسیار بیشتر خواهد بود.
دیسفاژی در کودکان
اگر کودکانی که دشواری در بلع بلند مدت دارند به قدر کافی غذا نخورند، احتمالاً مواد مغذی کافی برای رشد فیزیکی و ذهنی دریافت نخواهند کرد.
این کودکان در زمان ناهار یا شام استرس شدیدی را تحمل خواهند کرد که منجر به مشکلات رفتاری خواهد شد.
تلفن ثابت
تلفن همراه
آدرس:
تهران، شهرک غرب، بلوار فرحزادی، دویست متر بالاتر از بلوار دادمان، کوچه ناخدا محتاج، انتهای بن بست، پلاک یک، طبقه یک
