تشخیص و درمان بیماری سلیاک
بیماری سلیاک که در مواردی با عنوان سلیاک اسپرو یا آنتروپاتی حساس به گلوتن هم عنوان شده، در واقع اختلالی است که در اثر واکنش سیستم ایمنی بدن در برابر خوردن گلوتن ایجاد می شود.
گلوتن نوعی پروتئین موجود در گندم، جو و چاودار یا گندم سیاه است. اگر مبتلا به سلیاک باشید، روده کوچک در برابر مصرف غذاهای حاوی گلوتن از خود واکنش نشان می دهد.
با گذشت زمان این واکنش ها، دیواره روده کوچک را تخریب کرده و مانع از جذب مواد مغذی خواهد شد.
آسیب به روده اغلب علائمی مثل اسهال، ضعف عمومی، کاهش وزن، احساس پر بودن معده و کم خونی در پی داشته و ممکن است منجر به بروز اختلالات جدی تر در بدن شود.
عدم توانایی روده در جذب مواد مغذی در کودکان از رشد آنها جلوگیری کرده و در بزرگسالی علائم متعددی در پی خواهد داشت. اصولاً بیماری سلیاک درمان خاصی ندارد، اما داشتن یک رژیم غذایی فاقد گلوتن علائم و عوارض این واکنش ها را به حداقل می رساند.
بیماری سلیاک اختلالی است که در اثر واکنش سیستم ایمنی بدن در برابر خوردن گلوتن ایجاد می شود. این بیماری دارای علائمی همچون اسهال، ضعف عمومی بدن، نفخ، یبوست و… است. برای درمان بیماری سلیاک به کلینیک دکتر خسروی مراجعه کنید.
علائم بیماری سلیاک
علائم و نشانه های سلیاک بسیار متنوع است و در میان کودکان و بزرگسالان تفاوت های عمده ای وجود دارد. از جمله علائم گوارشی سلیاک در میان بزرگسالان می توان به این موارد اشاره کرد:
- اسهال
- ضعف عمومی بدن
- کاهش وزن
- نفخ
- درد شکم
- تهوع و استفراغ
- یبوست
با این حال بیش از نیمی از بزرگسالان مبتلا به سلیاک علائمی غیر از علائم گوارشی را تجربه می کنند که شامل:
- کم خونی به ویژه فقر آهن
- کاهش تراکم استخوان (پوکی استخوان) یا نرمی استخوان (استئومالاسی)
- التهاب پوستی همراه با خارش (درماتیت هرپتی فرمیس)
- زخم دهانی
- سردرد و ضعف
- آسیب های عصبی مثل بی حسی و مورمور شدن دست و پاها، عدم تعادل و مشکلات شناختی
- درد مفاصل
- اختلال در عملکرد طحال (هیپوسپلنیسم)
کودکان و بیماری سلیاک
کودکان مبتلا به سلیاک بیش از بزرگسالان درگیر علائم گوارشی هستند. این علائم عبارتند از:
- تهوع و استفراغ
- اسهال شدید
- تورم شکم
- یبوست
- نفخ
- مدفوع بی رنگ و بدبو
عدم توانایی روده در جذب مواد مغذی نیز چنین علائمی دارد:
- کند بودن فرآیند رشد
- کاهش وزن
- کم خونی
- تحریک پذیری
- قد کوتاه
- بلوغ دیررس
- علائم عصبی و روانی مثل بوده تمرکز یا بیش فعالی (ADHD)
- ناتوانی در یادگیری
- سردرد
- عدم هماهنگی میان عضلات و ماهیچه ها
- تشنج
درماتیت هرپتی فرمیس
حساسیت به گلوتن گاهی علائمی مثل خارش، التهاب و تاول در پوست ایجاد می کند. خارش و قرمزی اغلب در آرنج، زانو، کمر، کف سر و باسن اتفاق می‌افتد.
این علائم در اثر آسیب به دیواره های روده کوچک بروز پیدا می کنند که در واقع نشانه ای از بیماری سلیاک است، اما اصولا آسیب های پوستی هرگز به اختلالات گوارشی مربوط نیستند.
پزشک برای رفع این علائم پوستی استفاده از یک رژیم غذایی فاقد گلوتن یا مصرف دارو را توصیه می کند. در مواردی هم هر دو روش مورد استفاده قرار می گیرد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورتی که بیش از دو هفته درگیر علائمی مثل اسهال یا هر ناراحتی گوارشی دیگری شدید مسئله را با پزشک در میان بگذارید. در کودکان اگر شاهد ضعف، رنگ پریدگی، تحریک پذیری، کندی رشد، مدفوع حجیم و بدبو بودید حتما به پزشک مراجعه کنید.
قبل از برنامه ریزی برای رژیم فاقد گلوتن در این مورد با پزشک مشورت نمایید. در صورتی که قبل از انجام آزمایش سلیاک، مصرف گلوتن را قطع یا کاهش دهید، احتمال خطا در نتیجه آزمایش بیشتر است.
بیماری سلیاک ارثی است. اگر یکی از اعضای خانواده شما درگیر این بیماری است، از پزشک در مورد اینکه آیا شما نیز نیازی به انجام آزمایش دارید یا خیر سوال کنید.
به علاوه برای افرادی که بیماری های زمینه ای مثل دیابت نوع 1 دارند، آزمایش می بایست تحت نظر پزشک انجام شود.
علل بیماری سلیاک
عوامل ژنتیکی و همچنین مصرف غذاهای حاوی گلوتن به عنوان علل بروز علائم فوق معرفی شده اند. با این حال علت اصلی بیماری سلیاک هنوز مشخص نیست.
عادات بد غذایی در کودکان، عفونت دستگاه گوارشی و باکتری های روده نیز بخش دیگری از علل احتمالی این بیماری هستند.
گاهی اوقات سلیاک یا حساسیت به گلوتن پس از عمل جراحی، بارداری و زایمان، عفونت‌های ویروسی یا ابتلا به استرس و اضطراب در فرد پدیدار می شود.
زمانی که سیستم ایمنی بدن نسبت به وجود گلوتن در غذا واکنش شدید نشان می دهد، پرزهای دیواره روده کوچک آسیب خواهند دید. این پرزها مسئول جذب ویتامین ها، مواد معدنی و دیگر ترکیبات مغذی موجود در غذاها هستند.
در صورت آسیب دیدن یا از بین رفتن این پرزها مقدار جذب مواد مغزی، فارغ از میزان مصرف شما، کاهش خواهد یافت.
عوامل خطر
امکان ابتلا به سلیاک در افرادی که یکی از این موارد را داشته باشند بیشتر است:
- افرادی که یکی از اعضای خانواده آنها مبتلا به سلیاک یا درماتیت هرپتی فرمیس هستند
- دیابت نوع 1
- سندرم داون یا سندرم تورنر
- اختلالات تیروئید
- کولیت میکروسکوپی (کولیت لنفوسیتی یا کلاژنی)
- بیماری آدیسون
بیشتر بخوانید : کولیت اولسراتیو یا کولیت روده + علائم و درمان
عوارض بیماری سلیاک
بیماری سلیاک در صورتی که به درستی تحت مراقبت و کنترل قرار نگیرد موجب چنین عوارضی خواهد شد:
سوءتغذیه : در شرایطی که روده کوچک در جذب مواد مغذی دچار اختلال شود، سوء تغذیه عارض خواهد شد. سوء تغذیه، کم خونی و کاهش وزن به دنبال خواهد داشت و در کودکان موجب کند شدن رشد و کوتاهی قد می شود.
ضعف استخوانی : عدم جذب کافی ویتامین D و کلسیم در کودکان نرمی استخوان و در بزرگسالان پوکی استخوان به دنبال دارد.
ناباروری و سقط جنین : کاهش جذب کلسیم و ویتامین D توسط روده‌ها، قدرت باروری و تولید مثل را در فرد کاهش می دهد.
عدم تحمل لاکتوز : آسیب به روده کوچک و نداشتن عملکرد مناسب باعث می شود تا فرد پس از مصرف لبنیات حاوی لاکتوز دچار دل درد و اسهال شود. البته با بهبود وضعیت روده، عدم تحمل لاکتوز نیز برطرف خواهد شد.
سرطان : فردی که درگیر بیماری سلیاک بوده و از رژیم غذایی فاقد گلوتن پیروی نمی کند، در معرض خطر ابتلا به انواع سرطان ها از جمله سرطان لنفوم روده یا سرطان روده کوچک قرار دارد.
مشکلات عصبی : فرد مبتلا به سلیاک در دراز مدت دچار اختلالاتی مثل تشنج یا مشکلات حسی عصبی در دست و پا می شود.
بیماری سلیاک بدون واکنش بدن
گاهی بیماری سلیاک با رعایت رژیم غذایی فاقد گلوتن بهبود پیدا نمی کند. در چنین شرایطی احتمالا هنوز رژیم غذایی فرد حاوی خوراکی هایی است که گلوتن داشته، اما فرد اطلاعی از آن ندارد. در چنین شرایطی باید حتماً برای تنظیم رژیم غذایی با متخصص تغذیه در ارتباط بود.
افرادی که درگیر سلیاک بدون واکنش هستند ممکن است یکی از این شرایط را داشته باشند:
- وجود باکتری های در روده کوچک (رشد بیش از حد باکتری ها)
- کولیک میکروسکوپی
- ضعف عملکرد پانکراس
- سندروم روده تحریک پذیر
- عدم تحمل لاکتوز (قند لبنیات) ، ساکاروز یا فروکتوز (قند طبیعی عسل و میوه‌ها)
- سلیاک شدید
سلیاک شدید یا مقاوم
در موارد نادری حتی رژیم غذایی فاقد گلوتن هم علائم فرد را کاهش نمی دهد، چون روده کوچک دچار آسیب جدی شده است.
در صورتی که 6 ماه تا 1 سال پس از رعایت رژیم فاقد گلوتن تاثیر مثبتی در بهبود علائم آن نداشتید، برای پیگیری مسئله حتماً با پزشک متخصص در ارتباط باشید.
تشخیص بیماری سلیاک
درصد زیادی از مبتلایان به سلیاک نسبت به وجود این بیماری در خود بی اطلاع هستند. دو نوع آزمایش خون به تشخیص این بیماری کمک می کند:
آزمایش سرولوژی : این آزمایش در بدن به دنبال یک سری آنتی بادی هاست. بالا بودن مقدار این آنتی بادی‌ها نشان دهنده واکنش سیستم ایمنی در برابر مصرف گلوتن می باشد.
آزمایش ژنتیک : برای یافتن آنتی ژن های لکوسیت انسانی، آزمایش ژنتیک انجام می شود تا بتوان از این طریق ردی از بیماری سلیاک پیدا کرد.
اینکه آزمایش تشخیص بیماری سلیاک قبل از داشتن رژیم غذایی فاقد گلوتن انجام شود، اهمیت بسزایی دارد. کاهش مقدار گلوتن مصرفی در اثر رعایت رژیم غذایی ممکن است نتیجه آزمایش را با خطا مواجه کند.
در صورتی که نتیجه آزمایش خون مبتنی بر وجود علائمی از سلیاک در بدن بود پزشک در مرحله بعد انجام این دو مورد را توصیه می کند:
آندوسکوپی : در این آزمایش، لوله ای مجهز به یک دوربین کوچک از طریق دهان وارد گلو شده و در روده پیش می رود.
دوربین تصاویری از فضای داخلی روده کوچک را در اختیار پزشک قرار داده و همزمان امکان نمونه برداری و تحلیل پرزهای دیواره روده را فراهم می سازد.
آندوسکوپی کپسولی : در این آندوسکوپی، دوربین کوچکی درون یک کپسول خوراکی قرار گرفته و وارد سیستم گوارش می شود.
عبور این کپسول از بخش های مختلف سیستم گوارشی این امکان را فراهم می آورد تا دوربین، تصاویر متعددی از این قسمت‌ها ثبت و برای بررسی بیشتر در اختیار پزشک قرار دهد.
اگر پزشک نسبت به ابتلا به درماتیت هرپتی فرمیس مشکوک باشد، انجام نمونه برداری از پوست را توصیه می کند.
بیشتر بخوانید : آندوسکوپی چیست و چه مراحلی دارد؟
درمان بیماری سلیاک
به نظر می رسد رعایت رژیم غذایی فاقد گلوتن تنها روش موجود جهت کنترل بیماری سلیاک است. به جز گندم، این غذاها نیز حاوی گلوتن هستند:
- جو
- بلغور
- گندم سبوس دار
- مالت
- چاودار یا گندم سیاه
- سمولینا
- تریتیکاله
متخصص تغذیه با ارائه یک رژیم غذایی کامل و سالم و در عین حال فاقد گلوتن به بهبود علائم در فرد کمک می کند.
اگر فردی مبتلا به سلیاک باشد مصرف حتی چند میلی گرم گلوتن هم برای وی مضر است، هرچند علائم خاصی بروز نداده باشد.
گلوتن نه تنها در غذا، بلکه در داروها یا حتی ترکیبات غیر خوراکی نیز موجود است، مواردی مثل:
- نشاسته اصلاح شده، نگهدارنده ها و تثبیت کننده های غذایی
- داروهای بدون نسخه یا حتی با نسخه
- مکمل های ویتامین و مواد معدنی
- مکمل های گیاهی مغزی
- لوازم آرایشی مثل رژلب
- خمیر دندان و دهان شویه
- چسب پاکت نامه و تمبر
- خمیر بازی
حذف گلوتن از رژیم غذایی، التهاب روده کوچک را کاهش داده و به بهبود علائم کمک می کند. در کودکان سرعت بهبود وضعیت روده ها بیشتر از بزرگسالان است.
مکمل های ویتامین و مواد معدنی
اگر کم خونی یا کمبود مواد مغذی در بدن بیمار شدید باشد، پزشک مصرف مکمل ها را توصیه می کند، مکمل هایی مثل:
- مس
- فولات
- آهن
- ویتامین B12
- ویتامین D
- ویتامین K
- زینک
در اغلب موارد مکمل ها به صورت قرص تجویز می شوند، اما در صورتی که روده در جذب مواد مغذی دچار مشکل باشد پزشک نمونه تزریقی را توصیه می کند.
مراقبت تحت نظر پزشک
قرار گرفتن تحت مراقبت پزشکی کمک می کند تا اثرگذاری رژیم فاقد گلوتن مورد بررسی قرار گرفته و مشخص شود این روش درمانی نتیجه‌ای در پی داشته یا خیر.
پزشک از طریق آزمایش خون وضعیت بیمار را بررسی می کند. در بسیاری از افراد عدم مصرف گلوتن موجب بهبود وضعیت روده ها می شود. مدت زمان بهبود روده ها در کودکان 3 تا 6 ماه و در بزرگسالان تا چند سال است.
در صورتی که پس از رژیم غذایی علائم همچنان ادامه داشت، باید از طریق آندوسکوپی، وضعیت روده بررسی شود تا پزشک از فرآیند بهبود آن اطمینان حاصل کند.
داروهایی برای کنترل التهاب روده
اگر درگیر سلیاک شدید هستید یا دیواره های روده به شدت آسیب دیده باشد، پزشک مصرف داروهای استروئیدی را به منظور کاهش التهاب توصیه می کند.
این دسته داروها روده را ترمیم کرده و بهبود علائم کمک خواهند کرد. داروهای دیگری مثل آزاتیوپری (آزاسان، ایموران) یا بودزونید (انیتوکورت ای سی، آسریز) هم در کنار بقیه داروها تجویز می شوند.
درمان درماتیت هرپتی فرمیس : اگر درگیر خارش و قرمزی پوست باشید پزشک در کنار رژیم غذایی فاقد گلوتن، مصرف داپسون خوراکی را تجویز می کند، البته در صورت مصرف این دارو باید به طور منظم جهت بررسی عوارض جانبی آزمایش خون داد.
بیشتر بخوانید : بیماری التهاب روده ، انواع آن و روش های درمان
سلیاک شدید و مقاوم
اگر سلیاک در فرد شدید باشد امکان بهبودی وضعیت روده وجود ندارد. پس فرد باید بستری شده و در شرایط بیمارستانی تحت مراقبت قرار گیرد. این شرایط تا حدودی جدی و خطر آفرین است و تاکنون روشی برای درمان یا کنترل علائم آن یافت نشده.
مراقبت های لازم : در مجله Mayo Clinic با جدید ترین یافته ها، روش های درمانی و آزمایشات جهت پیشگیری و کنترل این بیماری بیشتر آشنا شوید.
سبک زندگی و مراقبت های خانگی
اگر مبتلا به سلیاک هستید باید از مصرف غذاهای حاوی گلوتن پرهیز کنید. پزشک متخصص یا مشاور تغذیه به شما کمک می کند تا یک رژیم فاقد گلوتن برای خود داشته باشید.
توجه به برچسب ها: تا حد ممکن از مصرف غذاهای آماده و بسته بندی شده پرهیز کنید، مگر این که دارای برچسب فاقد گلوتن باشند.
علاوه بر غلات، ماکارونی و غذاهای پخته شده، دیگر خوراکی هایی که ممکن است حاوی گلوتن باشند عبارتند از:
- نوشیدنی های حاوی مالت
- آبنبات
- شیره ها
- گوشت فرآوری شده یا غذاهای دریایی
- غذاهای حاوی برنج
- سس سالاد مثل سویا سس
- تنقلاتی مثل ترتیلا و چیپس
- سیتان (نوعی پروتئین گیاهی تهیه شده با آرد گندم)
- مرغ و طیور خانگی
- سوپ
مصرف جو خالص برای مبتلا به بیماری سلیاک مضر نیست، اما ممکن است طی فرآوری با مقداری آرد گندم یا ترکیبات دیگر مخلوط شده باشد. در مورد مصرف مقدار کم جو خالص با پزشک خود مشورت کنید.
غذاهای مجاز
مصرف بسیاری از غذاها در رژیم غذایی فاقد گلوتن مجاز است، غذاهایی مثل:
- تخم مرغ
- گوشت تازه قرمز، ماهی و اردکی که خوب پخته شده یا با ترکیبات مجاز مزه دار شده باشد
- میوه
- عدس
- اغلب لبنیات در صورتی که مصرف آنها علائم شما را تشدید نکند
- مغزها
- سیب زمینی
- سبزیجات
- شراب
- مشروبات الکلی ساخته شده از سیب
غلات و نشاسته های مجاز در رژیم فاقد گلوتن شامل:
- آمارنت
- گندم سیاه
- ذرت
- آرد ذرت
- آرد بدون گلوتن (برنج، سویا، ذرت، سیب زمینی و لوبیا)
- برنج
- برنج وحشی
بیشتر بخوانید : ۱۴ علامت رایج عدم تحمل گلوتن
سازگاری و مراقبت
رعایت رژیم غذایی فاقد گلوتن کمی سخت و در مواردی دلهره‌آور است. رعایت این نکات کمک می کند تا بهتر با این شرایط سازگاری داشته باشید:
بیاموزید و به افراد خانواده و دوستان آموزش دهید : آگاهی اطرافیان به سازگاری بهتر با شرایط بیماری کمک می کند.
توجه به توصیه های پزشکی : حذف گلوتن از رژیم غذایی آن هم به طور کامل بسیار ضروری است.
پیدا کردن یک گروه حمایتی : پیدا کردن افرادی که شرایط مشابه شما دارند حس خوبی را منتقل خواهد کرد. انجمن‌های مثل انجمن بیماران سلیاک، گروه مبتلایان به حساسیت گلوتن و سازمان حمایت از بیماران سلیاک می تواند به شما در یافتن این افراد کمک کنند.
آمادگی برای ویزیت پزشک
پس از مراجعه به پزشک احتمالاً به یک متخصص گوارش ارجاع داده می شوید. اینها اطلاعاتی است که شما در هنگام ویزیت کمک خواهد کرد.
چه باید کرد ؟ تا قبل از مراجعه به پزشک، رژیم غذایی عادی خود را ادامه دهید. قطع یا کاهش مصرف گلوتن قبل از انجام آزمایش ممکن است نتیجه را با خطا مواجه کند. لیستی از این موارد تهیه کنید:
علائم، چه شدید و چه خفیف بوده باشند،
اطلاعات شخصی مهم، شامل نگرانی ها و تغییراتی که اخیراً داشته‌اید و اینکه آیا شخصی از اعضای خانواده شما درگیر این بیماری یا سایر بیماری های خود ایمنی هست یا خیر.
همه داروها و مکمل هایی که مصرف می کنید به اضافه دوز مصرفی آنها
سوالاتی که قرار است از پزشک بپرسید
سوالاتی که ممکن است در مورد بیماری سلیاک برای فرد مطرح شود شامل:
علت اصلی بروز این بیماری چیست؟
علائم من موقتی است یا طولانی مدت؟
چه آزمایشاتی باید انجام دهم؟
کدام روش های درمانی مناسب ترند؟
آیا باید رژیم غذایی فاقد گلوتن داشته باشم؟
از پرسیدن سوالات خود ابایی نداشته باشید.
سوالاتی که پزشک مطرح می کند
پزشک احتمالا چنین سوالاتی از شما بپرسد:
شدت علائم در شما چگونه است؟
علائم ادامه دار است یا موقتی؟
به نظر شما چه چیزی علائم سلیاک را کاهش می دهد؟
به نظر شما چه چیزی علائم آن را تشدید می کند؟
چه داروها و مکمل هایی مصرف کرده اید؟
آیا مبتلا به کم خونی یا پوکی استخوان هستید؟
برای دریافت مشاوره و یا نوبت حضوری با شماره تلفن های : 02188073136 و یا از طریق تماس تلفنی و یا واتساپ با شماره 09337836820 در تماس باشید.
سایر شماره تماس های کلینیک 02188571523 و 02188591358
آدرس ما را در صفحه تماس با ما مشاهده کنید.
