فقر مواد مغذی ( سوء تغذیه )
سوء تغذیه (فقر مواد مغذی) چیست؟ بدن نیازمند ویتامین ها و مواد معدنی مختلفی است که هم برای رشد بدن و هم جلوگیری از بروز برخی بیماری ها مهم هستند.
به این ویتامین ها و مواد معدنی اغلب ریز مغذی گفته می شود که به شکل طبیعی در بدن ساخته نمی شوند بنابراین باید از خوراکی ها تامین شوند.
سوء تغذیه زمانی اتفاق می افتد که بدن از غذا مواد مغذی لازم را جذب نمی کند. فقر مواد مغذی (سوء تغذیه) منجر به مشکلات بسیاری می شود که شامل مشکل در گوارش، مشکلات پوستی، کاهش رشد یا رشد معیوب استخوان ها و حتی زوال عقل می شود.
میزان هر ماده مغذی که باید مصرف شود بستگی به سن دارد. در ایالات متحده امریکا، غذاهایی که از سوپرمارکت ها خریداری می شوند مثل غلات صبحانه، نان و شیر، غنی شده با مواد مغذی ای هستند که بدن برای پیشگیری از فقر به آنها نیاز دارد.
اما گاهی اوقات بدن قادر به جذب مواد مغذی خاصی نیست حتی اگر فرد آنها را استفاده کند. کمبود مواد مغذی در مورد هرکدام از ریز مغذی ها امکان پذیر است.
فقر آهن و سوء تغذیه
گسترده ترین فقر مواد مغذی در جهان فقر آهن است. فقر آهن می تواند منجر به کم خونی شود که یک اختلال خونی ست و باعث خستگی ، ضعف و مجموعه ای از سایر علائم می شود.
آهن در غذاهایی مثل سبزی های دارای برگ های سبز تیره ، گوشت قرمز و زده تخم مرغ وجود دارد و باعث می شود بدن سلول های قرمز خون درست کند.
وقتی که فرد کمبود آهن دارد، بدن او سلول های قرمز کم تری تولید می کند.
بنابراین سلول های قرمز خونی ای که تولید می شوند هم کوچکتر و رنگ پریده تر از سلول های طبیعی است. همچنین ، در انتقال اکسیژن به بافت ها و اندام های بدن ضعیف عمل می کنند.
طبق گفته ی سازمان بهداشت جهانی ، بیش از 30 درصد جمعیت جهان از کم خونی رنج می برند که بسیاری از این افراد به علت فقر آهن آنمیک شده اند.
درحقیقت ، این تنها سوء تغذیه ای است که هم در کشورهای پیشرفته و هم در کشورهای کم تر توسعه یافته یک چالش به حساب می آید.
کم خونی ناشی از فقر آهن بر بسیاری از افراد تاثیر می گذارد به گونه ای که به عنوان یک اپیدمی گسترده در سرتاسر جهان شناخته می شود.
فقر ویتامین آ و سوء تغذیه
ویتامین آ جزء گروهی از ریزمغذی هایی است که برای سلامت چشم و عملکرد آن و همچنین دستگاه تولید مثل مرد و زن بسیار موثر است.
این بیمای نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی بدن در مقابل عفونت ها دارد. طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی ، فقر ویتامین آ از دلایل اصلی نابینایی قابل پیشگیری در کودکان است.
زنان بارداری که فقر ویتامین آ دارند ، ریسک بالایی برای مرگ دارند. بتاکاروتن ماده ی مغذی ای است که به عنوان یک آنتی اکسیدان عمل می کند و در محصولات قرمز، نارنجی ، زرد و سبز تیره یافت می شود.
هر وقت که نیاز باشد ، بتاکاروتن ها در بدن به ویتامین آ تبدیل می شوند. برای نوزادان تازه به دنیا آمده، بهترین منبع ویتامین آ شیر مادر است.
برای سایرین، خوردن مقادیر کافی از غذاهایی که ویتامین آ بالایی دارند ضروری است.
غذاهایی از قبیل:
- شیر
- تخم مرغ
- سبزیجات سبزرنگ مثل بروکلی، اسفناج، کلم پیچ
- سبزیجات نارنجی مثل هویج ، سیب زمینی شیرین و کدو تنبل
- میوه های قرمز و زرد مثل پاپایا ، هلو ، گوجه فرنگی و زرد آلو
فقر ویتامین ( ویتامین B1 ) و سوء تغذیه
سوء تغذیه دیگری که اتفاق می افتد تیامین است و به عنوان ویتامین B1 شناخته می شود. تیامین بخش مهمی از سیستم عصبی انسان است.
همچنین به بدن کمک می کند تا کربوهیدرات را با متابولیسم به انرژی تبدیل کند.
فقدان تیامین منجر به موارد زیر می شود:
- کاهش وزن
- خستگی
- گیجی
- از دست دادن حافظه کوتاه مدت
فقر تیامین باعث آسیب های عصبی و ماهیچه ای می شود و روی قلب تاثیر می گذارد.
در امریکا، بیشتر در افرادی دیده می شود که به شکل افراطی الکل مصرف می کنند. الکل باعث کاهش توانایی بدن برای جذب تیامین و ذخیره ی آن در کبد می شود.
کمبود تیامین دلیلی رایج برای سندروم ورنیک-کورساکوف است که نوعی زوال عقل به شمار می رود. غلات صبحانه و غلاتی مثل گندم و جو در امریکا با تیامین غنی می شوند.
سایر منابع تیامین این ها هستند:
- تخم مرغ
- بنشن ها
- آجیل
- تخم ها، دانه ها و بذر ها
- گیاهک گندم
- گوشت خوک
فقر نیاسین ( ویتامین B3) و سوء تغذیه
نیاسین ماده معدنی دیگری ست که به بدن کمک می کند غذا را به انرژی تبدیل کند و به عنوان ویتامین B3 شناخته می شود.
به فقر شدید نیاسین پلاگز می گویند. نیاسین در اکثر پروتئین های حیوانی و بادام زمینی وجود دارد. این بیماری در کشورهای صنعتی یا جوامعی که گوشت به وفور می خورند کم تر دیده می شود.
علائم پلاگز اسهال، اختلالات پوستی و زوال عقل است. می شود با یک رژیم غذایی متعادل و مکمل های دارای ویتامین B3 این بیماری را درمان کرد.
فقر فولات ( ویتامین B9) و سوء تغذیه
ویتامین B9 باعث می شود بدن سلول قرمز خونی تولید کرده و DNA بسازد. آن را اغلب به نام فولات می شناسند. این ویتامین باعث رشد مغز و عملکرد سیستم عصبی می شود.
فولیک اسید ، فرم ترکیبی ای است که در مکمل ها یا غذاهای غنی شده وجود دارد. فولات برای رشد جنین بسیار مهم است و نقش پررنگی در شکل گیری مغز کودک و ستون فقراتش دارد.
فقر فولات منجر به عیوب مادرزادی شدید در زمان تولد، مشکلات رشد یا کم خونی می شود.
فولات در این مواد خوراکی وجود دارد:
- لوبیا و عدس
- مرکبات
- سبزیجات با برگ سبز تیره
- مارچوبه
- گوشت مرغ و خوک
- صدف
- غلات غنی شده
- دانه های سبوس دار
حبوبات می توانند مقادیر قابل توجهی از فولات را تامین کنند و میزان فولات در حبوبات کنسرو شده نصف حبوبات پخته و یا خشک شده است.
اغلب مردم امریکا ، فولات کافی دریافت می کنند اما زنان باردار و زنانی که در سن باروری قرار دارند به قدر کافی مصرف نمی کنند.
انستیتوی بهداشت پیشنهاد می کند زنانی که باردار هستند یا در سن باروری قرار دارند باید هر روز 400 میکروگرم فولیک اسید – غیر از فولاتی که در غذا وجود دارد – مصرف کنند تا از اختلالات مادرزادی پیشگیری کنند.
تحقیقات نشان می دهند برخی افراد جهش های ژنتیکی ای دارند که مانع از متیلاسیون فولات در بدنشان شده و مانع تبدیل آن به فرم قابل استفاده می شود.
در این موارد، در حالی که خوردن فولات ممکن است کافی باشد ، اما مکملی از فولات متیلاسیون شده برای جلوگیری از فقر آن پیشنهاد می شود.
فقر کوبالامین ( B12) و سوء تغذیه
ویتامین B12 نوعی ویتامین B است که مسئول کمک به بدن در تولید مقادیر کافی سلول های قرمز خون است. کمبود این ویتامین در میان افراد زیر رایج است:
- آنهایی که وگان هستند.
- آنهایی که عمل های جراحی شکمی داشته اند.
- آنهایی که بیش از 60 سال سن دارند.
- آنهایی که دیابت دارند و از متفورمین استفاده می کنند.
- آنهایی که سابقه طولانی در استفاده از داروهای ضد اسید معده دارند.
- آنهایی که فاقد سازه درون خیز هستند.
سازه درون خیز یک پروتئین انتقالی است که توسط سلول های معده ترشح می شود و به B12 می چسبد و آن را برای جذب به روده کوچک می برد.
بدن از این طریق ویتامین B12 را جذب می کند.
مصرف کلسیم برای سازه های داخلی مورد نیاز است و کمبود این ویتامین باعث کم خونی مهلک می شود که نوعی از کم خونی ایجاد شده توسط کاهش توانایی جذب B12 است.
کم خونی بیشتر در افرادی دیده می شود که نقص ایمنی ، التهاب و بیماری های گوارشی دارند. علائم فقر B12 این ها هستند:
- خستگی و ضعف در اندام ها
- سرگیجه
- تنگی نفس
- کاهش وزن
- حالت تهوع یا کمبود اشتها
- زبان قرمز باد کرده و دردناک
- پوست زرد و رنگ پریده
فقر ویتامین B12 باعث ایجاد آسیب برگشت ناپذیر به سیستم عصبی می شود. علائم شدیدتر از این قرارند:
- مشکل در راه رفتن
- ضعف ماهیچه
- کج خلفی
- زوال عقل
- افسردگی
- از دست دادن حافظه
پزشک انواع مختلفی از آزمایش های خون را تجویز می کند تا معلوم شد فقر B12 وجود دارد یا نه. آزمایش خون این موارد را چک می کنند:
- سطح ویتامین B12
- اسید متیل مالونیک
- آنتی بادی های سازه های داخلی
درمان راه های مختلفی دارد:
- افزایش استفاده از خوراکی های دارای B12
- استفاده از مکمل های دارای B12
- تزریق خون
ویتامین B12 عموما در گوشت قرمز و محصولات حیوانی وجود دارد. منابع گیاهی هم شامل شیرهای غنی شده بر پایه گیاهان و مخمرهای مغذی اند.
فقر ویتامین D و سوء تغذیه
طبق گفته دانشکده بهداشت دانشگاه هاروارد، حدود یک میلیارد نفر در سرتاسر دنیا به قدر کافی ویتامین D دریافت نمی کنند.
آنهایی که پوست تیره دارند بیشتر در معرض فقر ویتامین D هستند.
این ویتامین برای سلامت استخوان ها بسیار مفید است و به بدن کمک می کند سطح مناسبی از کلسیم را برای رشد دندان و استخوان ها نگه دارد.
فقدان این ویتامین منجر به رشد ناقص استخوان ها می شود. پوکی استخوان که به علت کمبود کلسیم و ویتامین دی بوجود می آید، منجر به استخوان های متخلخل و شکننده می شود.
ویتامین D فقط در تعداد معدودی غذا وجود دارد:
- روغن کبد ماهی
- ماهی چرب
- قارچ ها
- زرده تخم مرغ
- جگر سیاه
بسیاری از محصولات لبنی و شیرهای گیاهی در امریکا با ویتامین D غنی شده اند و بهترین منبع ویتامین D نور خورشید است.
طبق بیانیه سازمان بهداشت جهانی، برخی تحقیقات بیان می کنند که قرار گرفتن در معرض خورشید به مدت 5 تا 30 دقیقه ، دو بار در هفته ، ویتامین D کافی را برای بدن تامین می کند.
همچنین ، کرم ضد آفتاب جذب ویتامین D را مختل می کند بنابراین قبل از استفاده از کرم، چند دقیقه در آفتاب بمانید تا ویتامین جذب شود.
بیشتر بخوانید : ۱۹ ماده غذایی عالی برای بهبود گوارش
کمبود کلسیم و سوء تغذیه
کلسیم دندان ها و استخوان ها را رشد می دهد و باعث می شود قلب، اعصاب و ماهیچه ها آن طور که باید کار کنند.
کمبود کلسیم اغلب علامت فی الفوری ندارد اما می تواند در طول زمان سلامت فرد را تحت تاثیر قرار دهد.
اگر فرد کلسیم کافی مصرف نکند، بدنش از کلسیم داخل استخوانها استفاده می کند که باعث از دست رفتن استخوان ها می شود.
برخی متخصصان عقیده دارند کمبود کلسیم مرتبط با حجم کم استخوان و ضعیف شدن آنها به علت پوکی استخوان است که البته جای بحث بسیار دارد.
طبق اعلامیه سازمان بهداشت جهانی، شواهدی وجود دارند که از اهمیت مصرف کلسیم به همراه ویتامین D برای سلامت استخوان های افراد کهنسال حمایت می کند و این امر در مورد جوان تر ها کم تر صادق است.
همچنین، تحقیقات این سازمان روشن کرده که کشورهایی با استفاده کمتر کلسیم، درصد کمی از بیماری های مرتبط با استخوان را دارا هستند و در عوض، در کشورهایی که کلسیم بیشتری دریافت می کنند، درصد بالایی از شکستگی های لگن گزارش شده است.
در این کشورها مثل امریکا ، مصرف بالای پروتئین و عدم تحرک منجر به کاهش کلسیم در بدن و عدم سلامت استخوان ها می شود.
کمبود کلسیم منجر به تشنج و ریتم غیرنرمال قلب می شود و این ها می توانند تهدیدی جدی برای زندگی باشند.
زنان یائسه به علت تغییرات هورمونی ، آسیب های زیادی به استخوان هایشان وارد می شود و مشکلاتی برای جذب کلسیم خواهند داشت.
بهترین منابع کلسیم این ها هستند:
- لبنیات مثل شیر، ماست و پنیر
- توفوی کلسیم دار
- ماهی های کوچک استخوان دار
سبزیجاتی مثل کلم پیچ و بروکلی هم کلسیم دارند و اکثر غلات و حبوبات با کلسیم غنی شده اند.
چه عاملی باعث سوء تغذیه می شود؟
مهم ترین دلیل، رژیم غذایی نامناسبی است که فاقد مواد مغذی لازم می باشد. همچنین ، بیماری ها یا داروهایی که باعث عدم جذب می شوند هم دخیل هستند.
بدن قادر است مقداری از مواد مغذی را ذخیره کند بنابراین فقر غذایی تا زمانی که بدن کل آن مواد مغذی را از دست نداده، حاصل نمی شود.
تعدادی از بیماری هایی که باعث فقر آهن می شوند از این قرارند:
- سرطان روده
- ریزاندام های روده ای غیرتعادلی
- بیماری کرون
- بیماری سلیاک
بارداری هم باعث فقر آهن می شود ، در صورتی که بدن آهن را به جنین انتقال دهد.
محققان دریافته اند که رابطه ای بین جراحی های چاقی که در آن سایز معده را کوچک می کنند و سوءتغذیه وجود دارد.
آن هایی که قصد انجام چنین عملی دارند ممکن است به علت رژیم نامناسب ، از قبل فقر مواد مغذی داشته باشند.
نشانه های سوء تغذیه چیست؟
علائم سوء تغذیه به این بستگی دارند که بدن فاقد کدام ماده مغذی است. گرچه چند علامت کلی هست که احتمالا تجربه کرده اید:
- صورت رنگ پریده
- خستگی
- ضعف
- مشکل در تنفس
- میل بسیار و غیر عادی به خوردن غذا
- ریزش مو
- گیجی و سردرگمی
- یبوست
- بی خوابی
- تپش قلب
- احساس غش و ضعف
- افسردگی
- بی حسی و صدا دادن مفصل ها
- اختلال در عادت ماهانه مثل عقب انداختن یا پریودهای بسیار شدید
ممکن است فرد تمامی این علائم یا فقط چند عدد از آنها را داشته باشد. در طول زمان ، اکثر افراد به این علائم عادت می کنند و این امر سبب می شود شرایطی به وجود آید که در آن بیماری ها تشخیص داده نشوند.
در صورتی که مدت طولانی ای است که خسته اید ، ضعف و عدم تمرکز دارید، باید با پزشک ملاقات کنید. این علائم می توانند نشانه شروع جدی سوءتغذیه باشند.
سوء تغذیه چطور تشخیص داده می شود؟
پزشک درباره رژیم غذایی فرد و عادات غذایی سوال می کند و احتمال دارد به سوء تغذیه شک کند.
از علائم و نشانه ها می پرسد و اطمینان حاصل می کند که یبوست یا اسهال نداشته باشد و این که خون در مدفوع وجود دارد یا خیر.
سوء تغذیه با آزمایش خون ساده یا همان CBC هم قابل تشخیص است.
سوء تغذیه چطور درمان می شود؟
درمان، بستگی به نوع و شدت آن دارد. پزشک شدت آن را در می یابد و می فهمد که این سوءتغذیه باعث مشکلات در طی بلند مدت شده است یا خیر.
قبل از تصمیم برای درمان ، آزمایش های بیشتری باید انجام شود تا مقدار آسیب مشخص شود. وقتی که رژیم غذایی مناسب باشد و مکمل مصرف شود، علائم هم از بین می روند.
تغییرعادات غذایی
اگر فقر مواد مغذی خفیف باشد، پزشک برنامه غذایی ای ارائه می دهد که با آن عادات غذایی عوض می شوند.
مثلا آن هایی که فقر آهن و کم خونی دارند باید گوشت، تخم مرغ، گوشت تیره مرغ ، سبزیجات و بنشین در غذای خود بگنجانند.
اگر مشکل حاد باشد، باید به یک متخصص تغذیه مراجعه کرده و پزشک ، پیشنهاد فراهم کردن دفترچه غذایی برای چند هفته می دهد.
وقتی بیمار با متخصص تغذیه ملاقات می کند، به دفترچه اش مراجعه می کند و هر تغییر احتمالی که باید انجام شود را بررسی می کند.
ملاقات با متخصص تغذیه باید مداوم و منظم باشد و در نهایت آزمایش خون انجام شود تا معلوم شود دیگر فقر مواد مغذی وجود ندارد.
مکمل ها
دستورالعمل رسمی رژیم غذایی امریکا می گوید که اکثر مواد مغذی را باید از غذاها به دست آورد. در بعضی موارد، ممکن است به مکمل ها و مولتی ویتامین ها نیاز باشد.
شاید لازم باشد مکملی اضافه برای جذب مکمل های مصرفی دیگر استفاده شود ، مثل استفاده هم زمان کلسیم و ویتامین D .
دوره و دوز مصرفی مکمل ها بستگی به شدت مشکل دارد و پزشک تصمیم گیرنده است.
روش تزریقی
در موارد بسیار شدید فقر مواد مغذی ، مثل مواقعی که مصرف خوراکی مکمل ها و ویتامین ها پاسخگو نیستند، باید مواد مغذی را به صورت تزریق به رگ یا ماهیچه به بدن رساند.
این امر می تواند عوارضی هم داشته باشد بنابراین باید در بیمارستان انجام شود.
آهن تزریقی دارای این عوارض احتمالی ست:
- احساس سرما
- پشت درد
- سرگیجه
- تب
- درد ماهیچه
- غش
در موارد نادر حتی منجر به حساسیت های شدید آلرژیک می شود.
وقتی فرد تحت درمان است، پزشک مدام آزمایش خون تجویز می کند تا مشخص شود که آیا درمان موفقیت آمیز بوده است .
آیا فقر مواد مغذی باعث ایجاد مشکل در بلند مدت می شود؟
زمانی که مشخص شود دیگر فقر غذایی ندارید، اکثر مشکلات ایجاد شده توسط آن هم از بین می روند.
در بعضی موارد احتمالا آسیب ها ماندگار باشند که این امر معمولا زمانی رخ می دهد که فقر مواد مغذی بسیار شدید بوده و مدت زیادی طول کشیده است.
مثلا، فقر طولانی مدت تیامین می تواند با کاهش رشد یا افسردگی مرتبط باشد. فقر مواد مغذی در کودکان جدی است و منجر به پیامدهای منفی پایداری می شود.
اگر علائم و نشانه هایی دارید که نگرانتان کرده و به قدر کافی مواد مغذی دریافت نمی کنید ، با پزشک تان صحبت کنید.
می توانید برنامه غذایی تان را با او درمیان گذاشته و به این نتیجه برسید که آیا باید عادات غذایی تان را تغییر دهید یا اینکه باید مکمل مصرف کنید.
بیشتر بخوانید: انواع لوله های تغذیه و موارد استفاده آنها
بیشتر بخوانید: مدیریت مشکلات بلع
تلفن ثابت
تلفن همراه
آدرس:
تهران، شهرک غرب، بلوار فرحزادی، دویست متر بالاتر از بلوار دادمان، کوچه ناخدا محتاج، انتهای بن بست، پلاک یک، طبقه یک
