درمان پوکی استخوان + تغذیه مناسب
هنگامی که تراکم استخوان کم شود، پوکی استخوان بوجود می آید. در این شرایط بدن بافت استخوانی بیشتری را جذب نموده و تولید کمتری برای جایگزینی این بافت دارد. با ضعیف و متخلخل شدن استخوان ها در کسانی که به پوکی استخوان مبتلا هستند، احتمال ترک خوردگی و شکستگی به ویژه در ناحیه استخوان لگن، مهره های ستون قفرات و بعضی از مفاصل محیطی مثل مچ ها افزایش می یابد.
طبق برآورد بنیاد بین المللی پوکی استخوان (IOF) هم اکنون بیش از 44 میلیون نفر در ایالات متحده به پوکی استخوان مبتلا هستند. ما در اینجا به نحوه درمان پوکی استخوان، علل ایجاد و روش های تشخیص این بیماری توسط پزشک می پردازیم.
علل و علائم پوکی استخوان
پوکی استخوان به کندی بروز می کند و ممکن است فرد تا زمانی که یک ترک خوردگی یا شکستگی بعد از یک آسیب جزئی مثل زمین خوردن را تجربه نکرده است، اصلا نداند که به آن مبتلاست.
شکستگی ها در افراد مبتلا به پوکی استخوان بیشتر در ناحیه ران، مچ دست ها، یا مهره های ستون فقرات اتفاق می افتد.
اگر شکستگی ها در مهره های نخاعی باشد، می تواند به تغییر وضعیت فرد، خمیدگی و انحنای ستون فقرات منجر گردد. احتمال دارد فرد متوجه کاهش قد خود شود و یا این که لباس هایش دیگر مانند قبل اندازه بدنش نیستند.
چه زمان به پزشک مراجعه کنیم؟
گرفتگی و درد شدید در هرکدام از محل های شایع آسیب دیدگی در پوکی استخوان می تواند نشان دهنده یک شکست یا ترک خوردگی بدون دلیل و غیرمنتظره باشد. افراد باید در اولین فرصتی که متوجه این نوع درد شدند به دنبال مراجعه به پزشک و درمان آن باشند.
درمان پوکی استخوان
هدف از درمان این است که:
- از پیشرفت پوکی استخوان جلوگیری کرده و یا روند آن را کند ساخت
- سلامت تراکم مواد معدنی و توده استخوانی را حفظ کرد
- از شکستگی ها پیشگیری شود
- درد را کاهش داد
- توانایی فرد برای ادامه زندگی روزمره اش را به حداکثر رساند
افرادی که در خطر پوکی استخوان و شکستگی های آن هستند می توانند با استفاده از راهکارهای تغییر سبک زندگی، مصرف مکمل ها و داروهای خاصی برای پیشگیری اقدام نمایند.
درمان دارویی
داروهایی که می توانند به پیشگیری از پوکی استخوان کمک کنند شامل این مواردند:
بیس فسفونات ها: این ها داروهای ضدجذب هستند که باعث کند شدن تحلیل استخوان و کاهش خطر شکستگی می شوند.
- آگونیست یا آنتاگونیست های استروژن : پزشکان آنها را تعدیل کننده های انتخابی گیرنده استروژن یا به اختصار SERM می نامند. رالوکسیفن (اویستا) نمونه ای از آنهاست. کارکرد این داروها کاهش خطر شکستگی مهره ها در زنان پس از یائسگی است.
- کلسی تونین (کلسیمار، میاکالسین) : این دارو به پیشگیری از شکستگی مهره ها در زنان یائسه کمک کرده و نیز در کنترل درد بعد از یک شکستگی موثر است.
- هورمون پاراتیروئید مثلا تری پاراتید (فورتئو) : سازمان غذا و داروی ایالات متحده این هورمون را برای درمان افرادی که در معرض خطر شکستگی قرار دارند تایید می کند زیرا کارکرد این دارو به تحریک تشکیل استخوان است.
- آنتی بادی های مونوکلونال (دنوزومب، روموسوزومب) : این درمان های ایمنی برای برخی افراد مبتلا به پوکی استخوان بعد از یائسگی به کار می روند. روموسوزومب به دلیل اثرات نامطلوب ممکن دارای یک هشدار جعبه سیاه از سازمان غذا و داروی آمریکاست.
انواع دیگری از استروژن و هورمون درمانی هم می تواند موثر باشد.
درمان پوکی استخوان در آینده
طبق تحقیقات سال 2016، پزشکان در آینده می توانند از سلول های بنیادی برای درمان پوکی استخوان استفاده کنند. در این روش تزریق نوع خاصی از سلول های بنیادی به موش ها روند پوکی و تحلیل استخوان را معکوس کرد به نحوی که می توان این روش را در مورد انسان ها نیز سودمند دانست.
دانشمندان بر این باورند که عوامل ژنتیکی تاثیر بسیار زیادی در تعیین میزان تراکم استخوان دارد. پژوهشگران هم در حال بررسی ژن هایی هستند که مسئول تشکیل و تحلیل استخوان در بدن بوده و امیدوارند در آینده درمان های جدیدی برای پوکی استخوان ارائه نمایند.
علت های بیماری و عوامل خطرزا
پزشکان چندین عامل خطرزا یا ریسک فاکتور را برای پوکی استخوان شناسایی نموده اند. برخی از آنها را می توان تغییر داد اما بعضی از آنها قابل پیشگیری نیستند. بدن پیوسته در حال جذب بافت استخوانی قدیمی و تولید بافت استخوان جدید است تا تراکم، استحکام و یکپارچگی ساختار استخوان حفظ گردد.
تراکم استخوان هر شخص در اواخر دهه بیست سالگی او به اوج می رسد و از حدود 35 سالگی شروع به ضعیف شدن می کند. هرچه سن فرد بالاتر می رود تحلیل استخوان ها سریع تر از بازسازی آنها انجام می شود. اگر روند این تحلیل استخوانی بسیار زیاد باشد پوکی استخوان اتفاق می افتد.
این بیماری هم در مردان و هم زنان رخ می دهد اما بیشتر بعد از یائسگی در زنان رخ می دهد زیرا میزان استروژن در آنها به یکباره کاهش می یابد. استروژن به طور طبیعی از زنان در برابر پوکی استخوان محافظت می کند.
به گفته بنیاد بین المللی پوکی استخوان در بین افرادی که به 50 سالگی می رسند، 1 زن از هر 3 زن و 1 مرد از هر 5 مرد دچار شکستگی ناشی از پوکی استخوان خواهند شد.
عوامل اجتناب ناپذیر پوکی استخوان
طبق داده های دانشکده روماتولوژی آمریکا، عوامل خطرزا و غیرقابل تغییر این مواردند:
- سن : این خطر بعد از میانه دهه سوم زندگی و به ویژه بعد از یائسگی افزایش می یابد.
- کاهش هورمون های جنسی : ظاهرا با کاهش سطح استروژن بازسازی استخوان دشوارتر می شود.
- نژاد : سفید پوستان و آسیایی ها نسبت به سایر نژادها بیشتر در معرض خطر ابتلا به پوکی هستند.
- قد و وزن : قد بالای 173 سانتی متر یا وزن کمتر از 56 کیلوگرم خطر پوکی استخوان را افزایش می دهد.
- عوامل ژنتیکی : اگر یکی از اعضای خانواده شکستگی لگن یا تشخیص پوکی استخوان داشته باشد، احتمال ابتلا به پوکی استخوان بیشتر خواهد شد.
- سابقه شکستگی : افراد بالاتر از 50 سال با سابقه شکستگی در گذشته با یک آسیب خفیف هم احتمال دچار شدن به یکی از علائم پوکی استخوان وجود دارد.
انتخاب رژیم و سبک زندگی برای پوکی استخوان
عوامل قابل تغییر در ابتلا به پوکی استخوان شامل این موارد هستند:
- عدم انجام فعالیت های بدنی
- کم تحرکی
ورزش های تحمل وزن به جلوگیری از پوکی استخوان کمک می کند. اینکار با قراردادن فشارهای کنترل شده روی استخوان ها باعث تحریک و تشویق به رشد آنها می شود.
داروها و بیماری های تاثیرگذار بر پوکی استخوان
برخی از بیماری ها یا داروها می توانند بر سطح هورمون ها تاثیر گذاشته و برخی باعث کاهش توده استخوانی می شوند. بیماری هایی که باعث کاهش سطح هورمون ها می شوند پرکاری تیروئید، پرکاری پاراتیروئید و سندرم کوشینگ هستند.
تحقیقات انتشار یافته در سال 2005 نشان می دهد که در زنان تراجنسیتی که تحت هورمون درمانی قرار گیرند احتمال ابتلا به پوکی استخوان افزایش می یابد. با این حال استفاده از آنتی آندروژن ها یک سال قبل از شروع هورمون درمانی می تواند این خطر را کاهش دهد.
در مردان تراجنسیتی احتمال خطر بالای ابتلا به پوکی استخوان دیده نمی شود. با این وجود لازم است دانشمندان مطالعات بیشتری انجام دهند تا این یافته ها ثابت گردد.
بیماری هایی که خطر ابتلا را افزایش می دهند این مواردند:
- برخی از بیماری های خودایمنی مانند روماتیسم مفصلی (آرتریت روماتوئید) و روماتیسم ستون فقرات (آنکیلوزان اسپوندیلیت)
- سندرم کوشینگ، یک اختلال غده هیپوفیز
- اختلالات غده فوق کلیوی
- پرکاری تیروئید و پرکاری پاراتیروئید
- کمبود استروژن یا تستوسترون
- اختلالاتی در جذب مواد معدنی مانند بیماری سلیاک
داروهایی که خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می دهند:
- گلوکوکورتیکوئیدها و کورتیکواستروئیدها، شامل پردنیزون و پردنیزولون می شود
- هورمون تیروئید
- داروهای ضدانعقاد و رقیق کننده های خون مانند هپارین و وارفارین
- مهارکننده های پمپ پروتونی (PPIs) و سایر آنتی اسیدهایی که تاثیر نامطلوبی بر وضعیت مواد معدنی دارند
- برخی داروهای ضدافسردگی
- بعضی داروهای ویتامینA (رتینوئید)
- دیورتیک (ادرارآور) های تیازیدی
- تیازولیدین دیون ها که برای درمان دیابت نوع دوم به کار می رود و باعث کاهش تشکیل استخوان می شود
- برخی معرف های سرکوب گر سیستم ایمنی مثل سیکلوسپورین که باعث کاهش جذب و تشکیل استخوان می شود
- مهارکننده های آروماتاز و سایر درمان هایی که هورمون جنسی را کاهش می دهد مثل آناستروزل یا آریمیدکس
- بعضی از معرف های شیمی درمانی مثل لتروزول (فمارا) که برای درمان سرطان سینه و لوپرولین برای درمان سرطان پروستات و سایر بیماری ها استفاده می شود
پوکی استخوان حاصل از مصرف گلوکوکورتیکوئید رایج ترین نوع پوکی بر اثر دارو می باشد.
پیشگیری از پوکی استخوان
تغییرات خاصی در سبک زندگی می تواند موجب کاهش خطر ابتلا به پوکی استخوان گردد.
مصرف کلسیم و ویتامین D
کلسیم برای استخوان ها ضروری است. افراد باید از مصرف کافی روزانه کلسیم مطمئن باشند.
بزرگسالا 19 سال و بالاتر باید روزانه 1000 میلی گرم کلسیم مصرف کنند. زنان بالای 51 سال و همه بزرگسالان از 71 سالگی به بعد باید روزانه 1200 میلی گرم کلسیم مصرف نمایند.
منابع غذایی حاوی کلسیم این مواردند:
- لبنیات شامل شیر، پنیر و ماست
- سبزیجات با برگ سبز مانند کلم پیچ و کلم بروکلی
- ماهی های با استخوان نرم مثل ماهی تن و سالمون
- غلات صبحانه غنی شده
اگر کلسیم جذب شده در بدن فردی کافی نباشد، استفاده از مکمل ها نیز یک راهکار است.
ویتامین D هم نقش مهمی در جلوگیری از پوکی استخوان دارد زیرا به جذب کلسیم کمک می کند. منابع غذایی شامل غذاهای غنی شده، ماهی آب شور و جگر می باشد.
با این وجود ویتامین D از غذا تامین نمی شود بلکه باید در معرض نور آفتاب قرار بگیرید و پزشکان نور خورشید را به طور منظم و به میزان متوسط توصیه می کنند.
فاکتورهای سبک زندگی
سایر راههای به حداقل رساندن خطر شامل این موارد است:
- اجتناب از سیگار کشیدن، اینکار باعث کاهش رشد استخوان جدید و نیز کاهش سطح استروژن در زنان می شود.
- مصرف الکل را محدود نمایید تا استخوان های سالمی داشته و از زمین خوردن جلوگیری نمایید.
- ورزش های تحمل وزن مثل پیاده روی را به طور منظم انجام دهید که باعث تقویت استخوان ها و حمایت آنها از عضله ها در بدن می شود.
- ورزش هایی برای تقویت حفظ تعادل و انعطاف پذیری مثل یوگا باعث می شود خطر افتادن و شکستگی کم شود
در افرادی که هم اکنون به پوکی استخوان مبتلا هستند، تغذیه مناسب، فعالیت بدنی، و تکنیک های پیشگیری از افتادن نقش بسیار مهمی در کاهش خطر شکستگی و میزان تحلیل استخوان دارد.
پیشگیری از افتادن
نکاتی برای جلوگیری از زمین خوردن شامل اینهاست:
- عوامل خطرزا را حذف کنید مثل پادری ها و فرش های کوچکی که لغزنده هستند
- بینایی خود را به طور منظم کنترل کنید و نمره عینک خود را به روز نمایید
- میله هایی برای دست گرفتن در جاهایی مثل حمام نصب نمایید
- از میزان نور فراوان و کافی در خانه اطمینان یابید
- تمریناتی را انجام دهید که به حفظ تعادل کمک می کنند مثل تای چی
- از پزشک بخواهید تا با بررسی داروهای شما، داروهایی که باعث سرگیجه می شوند را کم کنند
گروه ویژه خدمات پیشگیرانه آمریکا (USPSTF) توصیه می کند که همه زنان بالای 65 سال و جوان تر که در معرض خطر شکستگی استخوان قرار دارند یک غربالگری تراکم استخوان انجام دهند.
تشخیص پوکی استخوان
پزشک سابقه خانوادگی فرد و همه عوامل موثر در ابتلا را در نظر می گیرد. اگر به پوکی استخوان مشکوک باشد، یک اسکن تراکم استخوان (BMD) توصیه می کند.
اسکن تراکم استخوان از یک نوع اشعه ایکس به نام جذب سنجی پرتو ایکس با انرژی دوگانه (DEXA) استفاده می کند.
DEXA می تواند فاکتورهای ریسک یا عوامل خطرزای پوکی استخوان را مشخص نماید. همچنین واکنش فرد نسبت به درمان را تحت نظارت قرار می دهد
دو نوع از دستگاه ها می توانند اسکن DEXA انجام دهند:
- یک دستگاه مرکزی : این یک دستگاه اسکن بیمارستانی است که در حالی که فرد روی یک میز دراز می کشد میزان تراکم استخوان لگن و ستون فقرات ا را اندازه گیری می کند.
- یک دستگاه محیطی : این دستگاه قابل حمل بوده و میزان تراکم در مچ، پاشنه یا انگشتان را بررسی می کند.
نتایج تست DEXA
پزشکان نتایج آزمایش DEXA را در قالب امتیازبندی گروهی با یک امتیاز گروه T و یک امتیاز گروه Z نشان می دهند.
امتیاز T نشان دهنده توده استخوانی یک فرد است که اوج تراکم این توده در یک فرد جوان دیده می شود
- 1- و بالاتر از آن قدرت استخوانی خوب را نشان می دهد
- از 1.1- تا 2.4- نشان دهنده یک تحلیل استخوانی متوسط است (استئوپنیا)
- از 2.5- و کمتر پوکی استخوان در فرد را نشان می دهد ( استئوپروسیس)
امتیاز Z تراکم توده استخوانی را با گروه دیگری از افراد با ساختارو سن مشابه مقایسه می کند. پزشک معمولا هر دو سال یک بار این تست را تکرار می کند تا نتایج آنها را با هم مقایسه کند.
تست های دیگر پوکی استخوان
یکی دیگر از روش های ارزیابی پوکی استخوان برای پزشک اسکن سونوگرافی از استخوان پاشنه پا است و می تواند در همان جلسات اول درمانی از آن استفاده کند. این آزمایش کمتر از DEXA شوع دارد و پزشکان نمی توانند مقیاس ها و نتایج آن را با امتیازات DEXA مقایسه کنند.
عوارض پوکی استخوان
با ضعیف تر شدن استخوان احتمال شکستگی بیشتر می شود و این شکستگی ها با بالارفتن سن دیرتر بهبود می یابند.
این اتفاق باعث دردهای مزمن تحلیل ساختار استخوان ها در ستون قفرات و تغییر شکل آن می شوند. برخی افراد مدت زمان طولانی درگیر یک شکستگی در بخش لگن خود هستند و برخی دیگر ممکن است دیگر نتوانند مستقل زندگی کنند.
هر کسی فکر می کند در معرض خطر پوکی استخوان قرار دارد باید با پزشک مشورت نموده و مورد سنجش قرار گیرد.
پرسش: آیا همیشه میزان کم تراکم استخوانی باعث ابتلا به پوکی استخوان می شوند؟
پاسخ: پوکی استخوان متوسط و شدید می تواند مدت ها قبل از آنکه فرد علائم آن را مشاهده کند وجود داشته باشند. سن نقش قابل توجهی در شروع تحلیل تراکم استخوان و خطر ابتلا به این مشکل دارد. تراکم استخوانی در اواخر دهه دوم زندگی به اوج رسیده و با افزایش سن شروع به افت می کند.
با افزایش سن تحلیل استخوان سریع تر از بازسازی آن اتفاق می افتد و این همان شروع ابتلا به پوکی استخوان است. به همین علت باید مراقب باشید و نکات لازم جهت پبشگیری از آن را رعایت کنید. برای مشاوره با پزشک درمورد تغذیه مناسب، فعالیت بدنی، و تکنیک های پیشگیری و درمان پوکی استخوان به کلینیک دکتر فرشاد خسروی در تهران مراجعه کنید.
برای دریافت مشاوره و یا نوبت حضوری با شماره تلفن های : 02188073136 و یا از طریق تماس تلفنی و یا واتساپ با شماره 09337836820 در تماس باشید.
سایر شماره تماس های کلینیک 02188571523 و 02188591358
آدرس ما را در صفحه تماس با ما مشاهده کنید.