آشنایی با ساختار دوازدهه یا اثنا عشر (دئودنوم)
دوازدهه یا اثنا عشر اولین بخش از روده کوچک
اثنا عشر اولین قسمت روده کوچک است که نقش مهمی در فرایند گوارش در بدن ایفا می کند. وظیفه اصلی روده کوچک این است که ترکیبات مغذی موجود در غذا را جذب کرده و آن را وارد جریان خون کند.
به طور کلی اثنا عشر و سایر اندام های کانال تغذیه (مسیری که غذا وارد آن شده و پس از جذب مواد مغذی به فضولات تبدیل می شود) روی هم رفته سیستم گوارشی بدن ما را تشکیل می دهند.
ساختار دوازدهه یا اثنا عشر
اثنا عشر یا دوازدهه اغلب با عنوان بخش C شکل یا نعل اسبی روده کوچک شناخته می شود که در زیر شکم قرار گرفته است. نام این عضو برگرفته از شکل ظاهری و اندازه آن است. به عبارتی در زبان لاتین واژه دئودنوم به معنی 12 انگشت می باشد، یعنی اندازه تقریبی این عضو.
دوازدهه به چهار بخش اصلی تقسیم می شود. هر بخش شکل ظاهری و عملکرد متفاوتی دارد. دیواره دوازدهه نیز از چهار لایه تشکیل شده که هرکدام عملکرد خاص خود را داراست.
اثناعشر حدوداً 20 تا 25 سانتی متر طول دارد. (در مقابل تهی روده تقریبا 2/5 متر است.)
قسمت منحنی شکل دوازدهه، پانکراس را در دل خود جای داده و آنزیم های پانکراس را جهت گوارش از این طریق دریافت می کند. از طرفی این عضو به واسطه ربات کبدی به کبد وصل می شود. اثنا عشر صفرا و ترکیبات شیمیایی لازم برای گوارش غذا را از طریق ربات کبدی تامین می کند.
بخش‌های مختلف اثنا عشر
چهار بخش مختلف اثنا عشر عبارتند از:
- بخش اول : بالاترین قسمت دوازدهه (که به لامپ اثناعشر معروف است) از طریق ربات کبدی به کبد متصل می شود. این اتصال به انتقال مواد مغذی از روده کوچک به کبد کمک می کند. از طرفی واسطه انتقال صفرا از کبد به روده کوچک نیز خواهد بود.
- بخش دوم : بخش بعدی اثنا عشر که حالت رو به پایین دارد، دقیقا زیر کلیه راست قرار گرفته و از این قسمت با کمک مجرای ویژه‌ای به پانکراس متصل می شود. مجرای پانکراسی در واقع مسیری است که آنزیم ها را به دوازدهه منتقل می کند. وجود این آنزیم ها برای خرد کردن ذرات غذا و جذب مواد مغذی موجود در آنها ضروری است. علاوه بر این، مجرای صفراوی نیز جهت انتقال صفرا به بخش دوم اثنا عشر کمک می کند. در صورتی که وجود سنگ صفرا این مسیر انتقال را مسدود کند فرد دچار زردی یا یرقان خواهد شد.
- بخش سوم : بخش متقاطع (به صورت افقی) جلوی آئورت قرار گرفته و از چپ به راست پشت شبکه ای از عروق خونی در حال فعالیت است.
- بخش چهارم : این قسمت با حالتی عمودی از بالا و سمت چپ آئورت عبور کرده و به تهی روده متصل می شود. تهی روده بخش میانی روده کوچک است که جایی میان دوازدهه یا استخوان تهی گاهی (حرقفه) قرار گرفته است.
لایه های اثنا عشر
دیواره اثنا عشر از چهار لایه مختلف تشکیل شده که عبارتند از:
- لایه مخاطی : درونی ترین لایه اثنا عشر است که از تعدادی غده های مخاطی و میکروویلی ساخته می شود. (قسمت هایی شبیه انگشت که کار جذب مواد مغذی را بر عهده دارند.)
- لایه زیر مخاطی : یک لایه متصل کننده است که از تعداد زیادی عروق خونی و عصب تشکیل شده است. لایه زیر مخاطی همچنین دربردارنده غده های برونریست که مخاط (از عبور ذرات غذا بدون جذب مواد مغذی موجود در آنها جلوگیری می کند) و نوعی ترکیب شیمیایی به نام بی کربنات ترشح می کند. بی کربنات محتوای اسیدی موجود در اندام را خنثی کرده و آن را برای گوارش بهتر آماده خواهد کرد.
- لایه عضلانی بیرونی : این لایه از یک سری بافت های عضلانی تشکیل شده که وظیفه آنها کمک به انقباضات سیستم گوارشی است. این لایه با انتقال آنزیم های گوارشی موجب حرکت راحت تر غذا در روده میشود. حرکت عضلات در این لایه پریستالیس یا حرکت کرم وار نام دارد.
- لایه سروسال : خارجی ترین لایه دوازدهه است که با حالت سنگفرشی و زبری که دارد، این عضو را از سایر اندام های اطراف جدا می کند.
محل قرارگیری اثنا عشر
روده کوچک دقیقا زیر شکم قرار می گیرد و از سه بخش اصلی اثنا عشر، تهی روده و استخوان تهی گاهی تشکیل می شود.
یک سمت دوازدهه به قسمت انتهای معده و سمت دیگر آن به تهی روده متصل شده است. به طور کلی به مجموعه اندام هایی مثل مری، معده، روده بزرگ، کبد، پانکراس و روده کوچک، سیستم گوارشی گفته می شود.
تفاوت های ساختاری در اثنا عشر
آترزی اثنا عشر (تنگی مجرای اثنا عشر) یک بیماری نادر مادرزادی است. این اختلال موجب انسداد کامل قسمت لوله ای شکل اثنا عشر می شود.
از جمله علائم آترزی در جنین، تجمع مایع آمنیوتیک در دوران بارداری است، مایعی که پلی هیدرآمنیوس نامیده می شود. این اختلال همچنین منجر به انسداد روده نوزاد در بدو تولد خواهد شد.
عملکرد دوازدهه یا اثنا عشر
اولین و اصلی ترین وظیفه روده کوچک، شکستن اجزای مواد غذایی و جذب مواد مغذی موجود در آنهاست.
اثنا عشر مراحل ابتدایی این فرآیند را ترتیب داده و با ترشح یک سری آنزیم و ترکیبات شیمیایی، کار را برای روده آسان تر می کند. فرآیند شکسته شدن ساختار مواد غذایی به جذب ترکیبات مغذی آن، گوارش نام دارد.
گوارش چیست؟
غذا بعد از جویده شدن و بلعیدن از طریق مری (لوله ای باریک که گلو را به معده متصل می کند) وارد اسفنکتر و سپس معده می شود. وظیفه اصلی اسفنکتر این است که تکه های مواد غذایی را جدا کرده و از ورود تکه های بزرگ به اثنا عشر جلوگیری کند.
گوارش شیمیایی شامل آنزیم ها و دیگر ترکیبات شیمیایی است که به جذب مواد مغذی و ورود آن به جریان خون کمک می کند.
فرایند گوارش از دهان آغاز می شود، چنان چه تکه های غذا خورد شده و بزاق به هضم آن کمک می کند. سپس این فرایند در معده و با کمک اسید ترشح شده در آن ادامه پیدا کرده و در مرحله بعد اثنا عشر می رسد که با ترکیباتی مثل صفرا و آنزیم به گوارش ادامه می دهد.
گوارش در اثنا عشر
مواد غذایی پس از تکه تکه شدن در معده وارد اثنا عشر می شوند. مواد غذایی در این مرحله چیم نام دارد. سپس با ترکیبات گوارشی و آنزیم ها (برگرفته از دیواره روده و پانکراس) و همچنین صفرای گرفته شده از مجرای صفراوی مخلوط می شود.
این فرآیند گوارش شیمیایی بر روی محتویات معده نامیده می شود و هدف اصلی آن جذب ویتامین ها، مواد معدنی و دیگر ترکیبات مغذی موجود در غذاست.
با ترکیب چیم، آنزیم ها و صفرا، گوارش در دوازدهه ادامه می یابد. جذب مواد مغذی از این عضو شروع شده و در دیگر بخش های روده ادامه پیدا می کند.
اگرچه بخش عمده‌ای از جذب مواد در قسمت دوم روده کوچک (تهی روده) اتفاق می افتد، اما اثنا عشر هم قسمتی از این فرآیند را به عهده دارد.
در واقع دوازدهه حکم ظرفی را دارد که ترکیبات در آن آماده شده، سپس به جای دیگری یعنی روده کوچک منتقل می شود.
چیم با آنزیم های جذب مواد، بی کربنات و صفرا ترکیب شده سپس برای جذب چربی و پروتئین مهیا خواهد شد. برای جذب چربی غذاها، باید صفرا به مقدار کافی از کبد ترشح شود.
دیگر وظایف اثناعشر
دیگر وظایف اثنا عشر عبارتند از:
- دریافت غذا های تکه تکه شده از معده از طریق پیلوروس (ناحیه ای میان معده و اثنی عشر که دربردارنده اسفنکتر است)
- جذب مواد مغذی از چیم از طریق ترکیب آنها با مواد اسیدی موجود در پانکراس و کبد
- ادامه دادن فرایند هضم با استفاده از صفرای کبد، آنزیم های گوارشی پانکراس و مایعات روده که از دیواره های دوازدهه و سایر اندام های سیستم گوارشی ترشح می شود.
- آماده سازی چیم برای گوارش که در پایین ترین بخش روده کوچک و با کمک ترشح صفرا از مجاری صفراوی جهت جذب چربی صورت می گیرد.
- جذب یک سری مواد به مغذی (فولات، آهن، ویتامین D3) بر اساس نظر محققان موسسه بیماری های کمبود آهن، وظیفه جذب آهن در بدن بر عهده بخشی از روده کوچک به نام اثنا عشر است.
عملکرد هورمونی
علاوه بر آنزیم ها، مایعات گوارشی و صفرا یک سری هورمون ها نیز در فرایند گوارش نقش دارند. این هورمون ها شامل:
- سکرتین : این هورمون در زمان تنظیم pH اثنا عشر ترشح می شود. (برای گوارش چربی و پروتئین، pH دوازدهه باید بر روی عدد خاصی تنظیم شود)
- کلی سیتوکینین : به منظور جذب مواد مغذی در فرایند گوارش ترشح می شود. (موادی مثل چربی و پروتئین)
عملکرد حمایتی
از وظایف مهم اثنا عشر حمایت و حفظ ایمنی بدن است. اثنا عشر با جلوگیری از ورود میکروب ها به حفظ سلامتی بدن کمک می کند.
باکتری های مفید و گوارشی در دوازدهه و سایر قسمت های روده کوچک همواره در حال فعالیت هستند و در جذب مواد مغذی به این عضو کمک می کنند. از این رو پاتوژن ها دیگر مجالی برای فعالیت نداشته و بی اثر می شوند.
شرایط مرتبط با اثنا عشر
چگونگی عملکرد و شرایط عمومی اثنا عشر در افراد با سنین مختلف متفاوت است. در بسیاری از موارد دوازدهه منشا اصلی انواع بیماری ها و ناراحتی های شکمی است.
در واقع 25 درصد از درد ناحیه بالای شکم و سوزش سر معده به خاطر عدم گوارش صحیح و کامل است.
از آنجایی که میان اثنا عشر و سایر اندام های گوارشی مثل کبد و پانکراس روابط پیچیده ای برقرار است، رشد سلول های سرطانی اغلب به طور همزمان در اثنا عشر پانکراس و حتی مجرای صفراوی با هم دیده می شود.
از دیگر اختلالات شایع موثر بر اثنا عشر
بیماری‌های التهابی روده (IBD)
این بیماری ها ممکن است باعث التهاب در اثنا عشر یا معده شود. بیماری های التهابی روده دو نوع مختلف دارد: بیماری کرون و کولیت اولسراتیو. البته فقط کرون بر عملکرد اثناعشر اثرگذار است.
سلیاک
اختلالی است که مستقیما دوازدهه را تحت تاثیر قرار می دهد. (زمانی که فرد غذایی حاوی گندم یا گلوتن مصرف می کند، گوارش مختل خواهد شد)
مصرف زیاد الکل
مصرف زیاد الکل موجب التهاب دئودنیت می شود.
زخم اثنا عشر
زخم اثنا عشر (شبیه زخم معده) به زخم های ایجاد شده بر روی دیواره های دوازدهه اطلاق می شود. این اختلال دیواره ها را ملتهب خواهد کرد. زخم دوازدهه علل متعددی دارد که برخی از آنها شامل:
- عفونت هلیکوباکتری (نوعی باکتری که باعث زخم و التهاب معده و دوازدهه می شود)
- انواع عفونت های باکتریایی
- سلیاک
- عفونت های ویروسی
- مصرف داروهای استروئیدی، داروهای ضد التهابی و مسکن هایی مثل بروفن و ناپروکسن. البته مصرف کوتاه مدت آنها اثر بدی در پی ندارد.
- بیماری های خود ایمنی مثل کرون
- لنفوسیتوز اثنا عشر (تشکیل توده های گلبول سفید در دیواره دوازدهه که از طریق نمونه برداری کشف می شود)
- مصرف دخانیات (به مقدار زیاد)
- آسیب های تصادفی و جراحی که اثر منفی بر دوازدهه دارد
- شیمی درمانی یا پرتودرمانی
- ایدیوپاتیک (نوعی علت ناشناخته)
بیشتر بخوانید : سرطان روده چیست؟ علائم، پیشگیری و کاهش خطر
علائم اختلالات اثنا عشر
برخی از اختلالات اثنا عشر مثل دئودنیت هم به صورت حاد و هم به صورت مزمن بروز پیدا می کند. گاهی این اختلالات هیچ علامت مشخصی ندارند و زمانی تشخیص داده می شوند که فرد برای بررسی مشکل دیگری به پزشک مراجعه کرده باشد.
در برخی موارد اما، علائمی مثل درد و احساس سوزش در ناحیه شکم ظاهر می شود. دیگر علائم این اختلالات شامل:
- احساس سنگینی بعد از غذا (حتی در صورت خوردن مقدار کمی غذا)
- تهوع و استفراغ
- عدم گوارش درست
- درد در ناحیه زیر شکم (در مواردی درد در پشت)
- مدفوع تیره رنگ (در صورت خونریزی در روده) توجه داشته باشید که چنین علامتی جز علائم خطر است، زیرا خونریزی داخلی نیاز به درمان اورژانسی دارد.
آزمایشات مخصوص اختلالات اثنا عشر
برای تشخیص اختلالات اثنا عشر از جمله دئودنیت آزمایشات متعددی انجام می شود از جمله:
- آزمایش خون یا مدفوع (جهت تشخیص هلیکوباکتری)
- تست تنفس، فرد قبل و بعد از نوشیدن محلول از لحاظ وجود باکتری مورد آزمایش قرار می گیرد.
- آندوسکوپی فوقانی، آزمایشی که برای تشخیص علت دردهای شکمی، سوزش سر معده، تهوع، استفراغ یا وجود خون در مدفوع انجام می شود. این نوع آندوسکوپی به پزشک کمک می کند تا لایه های درونی اثنا عشر را از لحاظ وجود زخم، التهاب و خونریزی بررسی کند.
- نمونه برداری جهت تشخیص سرطان یا دئودنیت.
برای تشخیص و درمان مشکلات اختلال بلع و گوارشی از جمله اختلالات اثناعشر به کلینیک دکتر خسروی مراجعه کنید.
برای دریافت مشاوره و یا نوبت حضوری با شماره تلفن های : 02188073136 و یا از طریق تماس تلفنی و یا واتساپ با شماره 09337836820 در تماس باشید.
سایر شماره تماس های کلینیک 02188571523 و 02188591358
آدرس ما را در صفحه تماس با ما مشاهده کنید.
