درمان اختلالات سیستم اعصاب محیطی + انواع آن و علائم
سیستم اعصاب محیطی در واقع بخش هایی از سیستم عصبی است که خارج از مغز و نخاع واقع شده‌اند. این سیستم شامل اعصاب جمجمه ای و اعصاب نخاعی است که از ابتدا تا انتهای آن امتداد پیدا کرده است.
اگر چه از نظر فنی سلول های شاخ قدامی جزو سیستم اعصاب مرکزی دسته بندی می شوند، اما گاهی اوقات در مباحث سیستم اعصاب محیطی نیز مورد بررسی قرار می گیرند، چون در هر حال بخشی از واحد حرکتی هستند.
ضعف و فلج عضلانی ناشی از اختلال در عملکرد نورون های حرکتی است. به علاوه غیرطبیعی شدن یا نابود شدن حس در اندام ها نیز در اثر اختلال عملکردی در نورون های حسی ایجاد می شود. بعضی از این اختلالات در درازمدت شدت یافته و یا ممکن است کشنده باشند.
سیستم اعصاب محیطی در واقع بخش هایی از سیستم عصبی است که شامل اعصاب جمجمه ای و اعصاب نخاعی است. در صورت مشکل در این بخش از بدن سیستم اعصاب مرکزی چار اختلال می شود. برای پیشگیری از مشکلات موجود در سیستم اعصاب محیطی به کلینیک دکتر خسروی در تهران مراجعه کنید.
آناتومی
هر واحد حرکتی شامل:
- یک سلول شاخ قدامی
- آکسون
- رشته های عضلانی دارای عصب
- اتصال عصبی عضلانی است
سلول های شاخ قدامی در ماده خاکستری رنگ نخاع واقع شده اند. از این رو از نظر فنی بخشی از سیستم اعصاب مرکزی می باشند.
بر خلاف سیستم حرکتی، بدنه سلولی رشته های حسی انتقال دهنده، خارج از نخاع و پشت ریشه غده های عصبی قرار دارند.
رشته های عصبی خارج از محیط نخاع با هم یکی شده و منجر به تشکیل ریشه های عصبی حرکتی قدامی (رویی) و همچنین ریشه های عصبی حسی پشتی می شوند.
این ریشه های قدامی و پشتی باهم عصب نخاعی را تشکیل می‌دهند. 30 جفت از 31 جفت اعصاب نخاعی از نوع پشتی و قدامی بوده و یک جفت آنها فاقد ریشه های حسی است.
اعصاب نخاعی از طریق مجرای بین مهره ای از ستون مهره خارج می شوند. از آنجایی که مجرای ستون فقرات در مقایسه با ستون مهره کوتاه تر است، در نتیجه هر چه عصب نخاعی زیرتر باشد، مجرا از ستون مربوطه دورتر است.
بنابراین در ناحیه لومبوساکرال، ریشه های عصبی از قسمت های ستون تحتانی به درون ستون فقرات نفوذ کرده و شکلی اسب مانند را تشکیل می دهد. کمی بالاتر از مجرای بین مهره‌ای، اعصاب نخاعی به چندین قسمت تقسیم می شوند.
شاخه های اعصاب نخاع گردنی و لومبوساکرال به شکل پراکنده ای به قسمت های مختلف جوش می خورند، سپس شاخه ها به تنه اصلی عصبی وصل شده که گاهی تا فاصله یک متری نیز امتداد پیدا می کنند.
عبارت عصب محیطی در واقع به بخشی از عصب نخاعی در انتهای ریشه و شبکه اشاره می کند. اعصاب محیطی دسته هایی از ریشه های عصبی هستند که قطر آنها بین 0/3 تا 22 میلی متر متغیر است.
در اطراف هر رشته های عصبی یک لوله سیتوپلاسمی نازک به وسیله سلول های شوان تشکیل شده و رشته های بزرگتر در یک غشا با عایق چند لایه (غلاف میلین) پوشانده می شوند.
فیزیولوژی
غلاف میلین کنترل تحرکات را افزایش می دهد. رشته های دارای غلاف میلین هر چه بزرگتر و سنگین تر باشند، با سرعت بیشتری عمل می کنند.
این رشته ها مسئول انتقال پیام های حرکتی، لمسی و حسی عمقی هستند. در مقابل رشته های ملین دار سبک و کوچک، سرعت کمتری داشته و مسئول انتقال پیام های مربوط به درد، دما و پیام های مستقل می باشند.
از آنجایی که اعصاب نورون ها از نظر متابولیکی نوعی بافت فعال محسوب می شوند، پس نیاز به مواد مغذی دارند که به وسیله عروق خونی تامین شده و واسا نوروریوم نامیده می شود.
اتیولوژی
اختلالات سیستم اعصاب محیطی ممکن است ناشی از آسیب یا ضعف در یکی از این موارد باشد:
- ساختار سلول
- غلاف میلین
- آکسون ها
- اتصال اعصاب عضلانی
این اختلالات گاهی ژنتیکی است و گاهی اکتسابی (در اثر وجود سموم مختلف، مشکلات متابولیکی، فیزیکی، عفونی یا التهابی. برای بررسی بیشتر این اختلال جدول را مشاهده کنید.)
اختلال اعصاب محیطی بر این موارد اثرگذار است:
- یک عصب (مونونوروپاتی)
- چند عصب مجزا (مونونوریت مالتیپلکس)
- اعصاب مختلف به صورت پراکنده (پلی نوروپاتی)
- یک شبکه (پلکسوپاتی)
- یک ریشه عصبی (رادیکولوپاتی)
گاهی فقط یک بخش تحت تاثیر قرار نمی گیرد، بلکه چند عضو مختلف درگیر خواهد شد. برای مثال در سندرم نسبتاً شایعی مثل گیلن باره، بخش های مختلفی مثل اعصاب جمجمه و اعصاب صورت تحت تاثیر قرار دارند.
بیشتر بخوانید : ارتباط بین مشکلات گوارشی و ستون فقرات و کمردرد
پاتوفیزیولوژی
سلول های حسی و حرکتی در قسمت های مختلف پراکنده هستند. از این رو آسیب و اختلال در نورون ها یا سلول های عصبی در اغلب موارد بر اجزای حسی و حرکتی نیز اثر خواهد گذاشت. البته در کمتر موردی دیده شده که هر دو را با هم درگیر کند.
آسیب
آسیب غلاف میلین، عملکرد نورون ها را کندتر می کند. این آسیب که با عنوان دمیلیناسیون شناخته می شود، رشته های دارای غلاف سنگین تر را بیشتر به کار گرفته و باعث ایجاد اختلال در عملکرد حسی رشته های بزرگ، ضعف حرکتی و کاهش عکس العمل ها می شود.
علامت مشخص آسیب غلاف میلین یا به عبارتی دمیلیناسیون، ضعف شدید حرکتی یا ضعف عمومی بدن است.
واسا نروریوم دسترسی چندانی به مرکز عصبی ندارد، از این رو رشته ها یا دسته های واقع در مرکز در مقایسه با اختلالات عروقی آسیب پذیری بیشتری دارند.
این آسیب ها منجر به ضعف عملکرد رشته های کوچک، ضعف حرکتی و عمومی بدن و اختلال در بروز واکنش های ارادی و غیرارادی می شود.
دو سوم اندام های محیطی در این شرایط تحت تاثیر قرار می گیرند. در ابتدا آسیب ایجاد شده باعث بروز ضعف های نامتقارن می شود، اما پس از مدتی این نقص به وجود آمده متقارن خواهد شد.
اختلالاتی که در اثر وجود سموم یا مشکلات متابولیکی یا ژنتیکی به وجود می آیند، معمولاً در مراحل اولیه متقارن هستند.
آن دسته از آسیب هایی که مربوط به سیستم ایمنی هستند، اغلب متقارن بوده و همزمان با تکامل یافتن در بدن، متقارن می شوند.
در صورتی که سیستم انتقال آکسون برای اجزای سلولی به ویژه در ریز رشته ها دچار آسیب شود، اختلال قابل توجهی در عملکرد آکسون ها به وجود خواهد آمد.
رشته های کوچک تر به دلیل نیازهای متابولیکی بیشتر در انتهایی ترین قسمت عصب سریع تر از بقیه تحت تاثیر قرار خواهند گرفت.
با افزایش شدت آسیب در آکسون، علائم به تدریج شدت می یابد. (بی حسی اندام ها و به دنبال آن ضعف عمومی.)
بهبود سیستم اعصاب محیطی
با زنده ماندن سلول های شوان در حدود 6 تا 7 هفته امکان ترمیم آسیب به غلاف میلین وجود دارد. بعد از پایان یافتن فرآیند آسیب شناسی، رشته ها در مجرای سلول شوان روزانه چیزی حدود 1 میلیمتر دوباره رشد می کند.
با این وجود ممکن است این روند اشتباه هدایت شده و باعث بروز نوعی نابهنجاری عصبی شود.
زمانی که ساختار یک سلول می میرد یا آکسون به طور کامل از بین میرود، بازسازی دوباره سلول غیر ممکن یا بعید است.
ارزیابی
- ضعف هایی که با گرفتن شرح حال و معاینه تشخیص داده میشود.
- توجه به علامت هایی که در نهایت به اختلالات سیستم اعصاب محیطی منتهی می شوند.
- بررسی وضعیت کنترل عصبی و الکترومیوگرافی
- نمونه برداری از عصب یا پوست
- آزمایش ژنتیک (در مواردی که اختلالات عصبی از نوع ارثی است)
ارزیابی پزشکی در محیط کلینیک
گرفتن شرح حال از بیمار باید بر روی نوع علائم، زمان شروع بیماری، مراحل پیشرفت آن، محل وقوع علائم و علل زمینه ای (مثل سابقه خانوادگی، در ارتباط بودن با سموم مختلف، داشتن بیماری های زمینه ای) تمرکز داشته باشد.
در معاینه فیزیکی و عصبی باید این موارد مورد ارزیابی قرار گیرد:
- حس (استفاده از سوزن و تغییر دما برای رشته های کوچک تر، استفاده از تست ارتعاش برای رشته های بزرگتر)
- توانایی های حرکتی (بررسی اینکه آیا اختلال حرکتی متناسب با نوع آسیب است یا خیر)
- واکنش پذیری تاندون ها
- بررسی اعصاب جمجمه
- عملکرد اعصاب مرکزی و محیطی
- عملکردهای خودکار سیستم عصبی
بیشتر بخوانید : تاثیر مشکلات حرکتی و حسی روی تغذیه
پزشک بر اساس الگوها و نوع اختلال موجود، به یکی از انواع بیماری های اعصاب محیطی مشکوک می شوند، به ویژه در صورتی که این اختلال در ریشه های خاص عصبی، اعصاب نخاعی، شبکه ها، اعصاب محیطی خاص یا در ترکیبی از آنها بروز کرده باشد.
این چنین بیماری هایی حتی در افرادی که دچار ضعف عصبی و حرکتی همزمان هستند نیز مشاهده می شود.
حتی در صورتی که بیمار دارای علائم ضعف عمومی بدون نقص حرکتی باشد نیز پزشک باید وضعیت فعلی را از لحاظ علائم اختلالات سیستم اعصاب محیطی بررسی کنند.
در برخی موارد این دست بیماران نادیده گرفته می شوند، چون پزشک احتمال وجود اختلال عصبی در فرد دچار ضعف حرکتی را نمی دهد.
این علائم و سرنخ ها نشان می دهد که اختلال سیستم اعصاب محیطی احتمالاً در اثر ضعف عمومی بروز پیدا کرده:
- ضعف عمومی که علت خاصی دارد (مثل افتادگی پلک و دوبینی که علامت سستی ماهیچه ای اولیه است)
- علائمی به جزء عمومی که نشان دهنده نوعی اختلال خاص است. (مثل اثرات کلینرژیک که علامت مسمومیت با ارگانوفسفر است)
- فاسیکولاسیون
- شل شدن عضلات
- تحلیل رفتن عضلات بدون هایپر فلکسی
- ضعف مزمن و غیر قابل توصیف
در صورتی که اختلال به وجود آمده ارتباطی با اعصاب محیطی نداشته باشد، چنین علائمی بروز پیدا می کند:
- هایپرر فلکسی
- سفت شدن عضلات
وجود هر کدام از این کمبودها علت ضعف بدن را اختلال نورون حرکتی فوقانی نشان می دهد.
آزمایش سیستم اعصاب محیطی
در اغلب موارد برای تشخیص این اختلال وضعیت کنترل عصبی مورد آزمایش قرار گرفته و یا الکترومیوگرافی انجام می شود. این روش های تشخیصی به انجام این موارد کمک می کند:
متمایز کردن اختلالات سیستم اعصاب محیطی از اختلالات عضلانی، تشخیص محل اختلال سیستم عصبی محیطی (ریشه، شبکه، عصب محیطی) تشخیص اختلالات با عملکرد کند از اختلالات آکسون، ارزیابی بیماران دارای ضعف که بدون نقص حسی هستند.
برای تشخیص این اختلال بسته به محل بروز عارضه، عکسبرداری نیز صورت می گیرد. (برای مثال اگر همه اندام ها تحت تاثیر قرار گرفته باشند، MRI تجویز خواهد شد.)
در مواردی از رشته های بزرگتر عصبی نمونه برداری می شود. اگر قرار باشد واسکولیت هم بررسی شود نمونه باید هم شامل پوست و ماهیچه باشد تا درستی تشخیص تضمین شود.
اگر بیمار مشکوک به اختلال عصبی رشته های کوچک باشد، نمونه برداری فقط از پوست انجام می گیرد. در صورتی که فرد پایانه های عصبی را از دست داده باشد، تشخیص این نوع اختلال قطعی تر است.
در صورتی که فرد در میان اعضای خانواده فردی را با سابقه بیماری سراغ داشته باشد، انجام آزمایش ژنتیکی نیز توصیه می شود.
بیشتر بخوانید : خدمات آندوسکوپی پیشرفته در غرب تهران
درمان سیستم اعصاب محیطی
- درمان اختلالات زمینه ای
- درمان های پشتیبان که توسط تیمی متشکل از چند متخصص انجام می شود.
در مواردی که امکان انجام این کار وجود داشته باشد درمان اختلال اعصاب محیطی با کنترل بیماریهای زمینه ای آغاز می شود. در غیر این صورت درمان حالت پشتیبانی دارد. تیم پزشکی به فرد کمک می کند تا با ناتوانی های عصبی پیش آمده سازگار باشد.
فیزیوتراپیست به بیمار کمک می کند تا عملکرد عضلانی را بهبود بخشیده و آن را حفظ کند. درمانگر می تواند وسایل کمکی برای فعالیت هایی مثل راه رفتن را توصیه کند.
زبان درمانگر به این بیمار در برقراری ارتباط بهتر کمک می کنند.
در صورتیکه حنجره فرد دچار مشکل شده باشد تیم درمانی اقدامات لازم را انجام خواهند داد. (برای مثال اقدامات احتیاطی برای تغذیه یا نیاز به اتصال لوله برای غذا خوردن.)
بیشتر بخوانید : ۵ سوال رایج درباره تغذیه با لوله تغذیه
متخصص گوارش در مواردی آندوسکوپی از راه پوست را تجویز می کند.
در صورت بروز مشکل در تنفس، متخصص ریه توصیه های لازم را ارائه داده و تصمیم گیری می کند که آیا نیازی به استفاده از دستگاه وجود دارد یا خیر.
در مواردی که اختلال، کشنده است پزشک باید با بیمار و اعضای خانواده وی صحبت کرده و اجازه لازم برای انجام اقدامات مختلف پزشکی را دریافت کند.
بیمار باید تا قبل از ناتوانی کامل اجازه تصمیم گیری های لازم را به صورت کتبی به پزشک ابلاغ نماید. باید در مراحل مختلف بیماری این تصمیم ها را مورد بررسی قرار گیرد.
برای دریافت مشاوره و یا نوبت حضوری با شماره تلفن های : 02188073136 و یا از طریق تماس تلفنی و یا واتساپ با شماره 09337836820 در تماس باشید.
سایر شماره تماس های کلینیک 02188571523 و 02188591358
آدرس ما را در صفحه تماس با ما مشاهده کنید.
